Το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών

Στη Γενεύη της Ελβετίας βρίσκεται η έδρα του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών (World Council of Churces- WCC). Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών είναι μια οικουμενική χριστιανική οργάνωση, της οποίας σκοπός είναι η προώθηση της χριστιανικής ενότητας, σχηματικά μπορούμε να τον ονομάσουμε τον ΟΗΕ των χριστιανικών Εκκλησιών.

Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή στην προλυκύμαντη πορεία του ΠΣΕ μπορούμε να πούμε πώς αυτή ξεκινά μετά τη Μεταρρύθμιση του 1517, οπότε ο χριστιανικός κόσμος της Δύσης χωρίζεται σε δύο μεγάλα μέρη, σε Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες και στη συνέχεια ο κατακερματισμός των δεύτερων σε τόσες ομάδες που είναι δύσκολη και η απλή απλή απαρίθμησή τους. Η πολυδιάσπαση αυτή έφερε με τη σειρά της και την ανάγκη για ενότητα.

Ιωακείμ ο Γ΄

Στην πορεία αυτή ενότητας οι Ορθόδοξοι, παρά τους δύσκολους καιρούς, παίζουν καθοριστικό ρόλο. Με πρωτεργάτη το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως αρχίζουν στις αρχές του 20ου αιώνα οι διεργασίες εκείνες που θα προλειάνουν το έδαφος για άνοιγμα της Ορθοδοξίας και προς τους Χριστιανούς των άλλων Ομολογιών και την εκκίνηση ενός εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ τους. Ήδη από το 1902 ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ΄ σε εγκύκλιο γράμμα του προς όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, που απευθύνει μετά την εκλογή του, ζητά να εξετάσουν τις δυνατότητες ενός εποικοδομητικού διαλόγου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, τον Προτεσταντισμό και της Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες, αίτημα που επανέρχεται το 1904.

Ιδιαίτερης σπουδαιότητας ωστόσο είναι η εγκύκλιος του 1920 που αποστέλλεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε όλες τις χριστιανικές Εκκλησίες, από τις οποίες ζητά την άρση κάθε αμοιβαίας δυσπιστίας και δυσφορίας μεταξύ των Εκκλησιών, καθώς και την αναζωπύρωση της χριστιανικής αγάπης. Περιλαμβάνει ακόμα και σχέδιο έντεκα σημείων για την εφαρμογή της στην πράξη, μεταξύ των οποίων προτείνετε και ίδρυση μιας Κοινωνίας των Εκκλησιών, και τούτο μάλιστα πριν από την εμφάνιση της Οικουμενικής Κίνησης.

Στον Προτεσταντικό χώρος η κίνηση αυτή ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Οι διάφορες προτεσταντικές ομολογίες συνεργάστηκαν καταρχήν μεταξύ τους ιδρύοντας το Διεθνές Ιεραποστολικό Συμβούλιο. Κατόπιν με τους Ορθοδόξους ιδρύοντας τον Παγκόσμιο Σύνδεσμο για την προαγωγή της διεθνούς φιλίας μέσω των Εκκλησιών και κατόπιν την Παγκόσμια Κίνηση Ζωής και Εργασίας, καθώς και την Παγκόσμια Κίνηση Πίστης και Τάξης. Οι δύο τελευταίοι οργανισμοί συνενώθηκαν και αποτέλεσαν το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.)

Ο Πάπας Πίος ΙΑ΄

Οι Ρωμαιοκαθολικοί από την πλευρά τους αρχικά είναι αρκετά επιφυλακτικοί έως εχθρικοί και δε συμμετέχουν στις κινήσεις αυτές. Άλλωστε ήδη από το 1928 ο Πάπας Πίος ΙΑ΄ με την εγκύκλιο "Mortalium Animos"  είχε καταδικάσει την Οικουμενική Κίνηση, επισημαίνοντας πως μόνο μία λύση υπήρχε, η επιστροφή όλων των Εκκλησιών στους κόλπους του Ρωμαιοκαθολικισμού. Όμως από τη Β΄ Βατικάνειο Σύνοδο (1962-1965) έχουμε ριζική μεταστροφή και πλήρη συμμετοχή τους με ιδιαίτερο ζήλο στην Οικουμενική Κίνηση. 1

Γενέθλιος ημέρα ιδρύσεως του Π.Σ.Ε. ήταν η Γενική Συνέλευση που αυτό πραγματοποίησε το 1948 στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας. Σ' αυτήν συμμετείχαν πολυάριθμες προτεσταντικές αλλά και ορθόδοξες αντιπροσωπίες. Πέρα από τους Ρωμαιοκαθολικούς από την πλευρά των Ορθοδόξων απουσίαζε η Ρωσική Εκκλησία, η οποία ήδη είχε καταδικάσει προηγουμένως την Οικουμενική Κίνηση και τάχθηκε εναντίων της συμμετοχής Ορθοδόξων στις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης.2 Το 1961 όμως προσχώρησε και αυτή στο Συμβούλιο.

Με τη προσχώρησή τους σ' αυτό οι Εκκλησίες δεν παύουν να έχουν την αυτονομία τους. Αντίθετα, μέσα από τα συνέδρια και τις επιτροπές που υπάρχουν αλλά ιδιαίτερα τις γενικές συνελεύσεις που συγκαλούνται κάθε εφτά με οχτώ χρόνια και είναι η σπουδαιότερη και μεγαλύτερη εκδήλωση του  Π.Σ.Ε., κάθε Εκκλησία δίνει τη δική της μαρτυρία. Επιδίδονται όλες μαζί σε θεωρητικές δραστηριότητες καταρχήν αλληλογνωριμίας και αλληλοκατανοήσεως και σε πραγμάτωση αποφάσεων σε διεθνή κοινωνικά επίπεδα. Έτσι ώστε να δίνει το παρόν ο χριστιανικός κόσμος και να ακούγεται η φωνή του και οι απόψεις του πάνω σε προβλήματα που απασχολούν σήμερα την υφήλιο. 

Πέρα από τις συζητήσεις δογματικού περιεχομένου, που σκοπό έχουν να βρουν οι Εκκλησίες τα στοιχεία εκείνα που τις ενώνουν, δίνεται η ευκαιρία συναντήσεων και συζητήσεων σε διμερές επίπεδο για λύση προβλημάτων που τυχόν υπάρχουν. Επίσης Εκκλησίες που βρίσκονται σε εμπερίστατη κατάσταση βρίσκουν συμπαράσταση τόσο υλική όσο και ηθική από το Συμβούλιο αφού ασκεί πίεση σε διεθνή όργανα και Κυβερνήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η έκκληση που απήθυνε τελευταία το Π.Σ.Ε. για κατάπαυση του πυρός στη Συρία και προστασία των εκεί χριστιανικών κοινοτήτων. 3

Η Κεντρική Επιτροπή με την τωρινή της σύνθεση

Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί δέκα Γενικές Συνελεύσεις διαδοχικά από το 1948 έως το 2013. Η Γε­νι­κή Συ­νέ­λευ­ση του Π.Σ.Ε. σύμ­φω­να με το Κα­τα­στα­τι­κό του εί­ναι το α­νώ­τα­το νο­μο­θε­τι­κό σώ­μα. Α­παρ­τί­ζε­ται α­πό ε­πί­ση­μους α­ντι­προ­σώ­πους των εκ­κλη­σι­ών-με­λών που ε­κλέ­γουν οι ί­δι­ες και συ­νέρ­χε­ται, συ­νή­θως, κά­θε ε­πτά χρό­νι­α. Οι Γενικές Συνελεύσεις δίνουν την ευκαιρία στο Π.Σ.Ε. να ανασυγκροτηθεί, να κάνει απολογισμό του έργου που έχει επιτελεστεί, να καθορίσει νέες κατευθυντήριες γραμμές και γενικούς προσανατολισμούς στην εργασία του Συμβουλίου και να μεριμνήσει για την εφαρμογή τους. Ταυτόχρονα δίνει την ευκαιρία στις Εκκλησίες–μέλη να έρθουν σε επικοινωνία και να αναπτύξουν σχέσεις. Εάν κοιτάξει κανείς πίσω και κάνει μια ανασκόπηση των Γενικών Συνελεύσεων, θα παρατηρήσει ότι αυτές μέσω των μηνυμάτων τους, των δηλώσεών τους και των κεντρικών θεμάτων που τις απασχόλησαν αντικατοπτρίζουν την εποχή κατά την οποία έλαβαν χώρα.
Η πρώτη και γενέθλιος, όπως έχουμε ήδη σημειώσει ήταν στο Άμστερνταμ το 1948. Σ' αυτήν οι σύνεδροι έχοντας μπροστά τους τις φρικαλεότητες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αποφασίζουν κατά τα πρότυπα της Κοινωνίας Των Εθνών να δημιουργήσουν το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών. Επιδίωξαν μέσα σ' έναν κόσμο, όπου κείτονταν οι ερειπιώνες μιας δεινής, καταστροφικής μανίας, που είχε τραφεί με επικίνδυνες ιδεολογίες, ρατσισμούς, εθνικισμούς και οικονομικά συμφέροντα, να κάνουν γνωστό ξανά το μήνυμα της Θείας Οικονομίας επανευαγγελίζοντας τον κόσμο. Ως βάση του οργανισμού που καθιερώθηκε η πίστη στο Χριστό.

Μέλος του Συμβουλίου δίπλα στα συρματοπλέγματα που χωρίζουν Βόρεια από Νότια Κορέα

Η 2η Γενική Συνέλευση συνέρχεται στο Έβαστον των Η.Π.Α. το 1954. Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη Χριστολογική βάση, γι' αυτό και το σύνθημα: "Ο Χριστός, η ελπίδα του Κόσμου". Ενώ κατά τη διάρκειά της θεμελιώνονται οι αρχές προσανατολισμού που θα πρέπει να πάρει η Οικουμενική Κίνηση. Η Συνέλευση κάνει έκκληση σε Κυβερνήσεις, Εκκλησίες και Λαούς να εργαστούν για την ειρήνη.

Η 3η Γενική Συνέλευση συνήλθε το 1961 στο Νέο Δελχί των Ινδιών. Κατά τη Συνέλευση αυτή οι Ορθόδοξοι σημειώνουν μαι αξιόλογη επιτυχία, κατάφεραν τη διαπλάτυνση της Χριστολογικής βάσης σε Τριαδική. Με τον τρόπο αυτό αντιτριαδικοί αποκλείονται από το Π.Σ.Ε. Γενικό σύνθημα είναι: "Ο Χριστός είναι το φως του Κόσμου". 4

Η 4η Γενική Συνέλευση συνήλθε το 1968 στην Ουψάλα της Σουηδίας. Εκεί συζητήθηκε το απολυτρωτικό περιεχόμενο του Χριστιανισμού. Γενικό σύνθημα ήταν το: "Ιδού καινά ποιώ πάντα". Σ' αυτήν από πλευράς Προτεσταντών παρουσιάστηκαν έντονες τάσεις κοινωνισμού απουσία θεολογικών ερεισμάτων. Ωστόσο η παρουσία των Ορθοδόξων αποτέλεσε εξισορροπητική δύναμη. Επίσης υπήρξε μία κοινή δήλωση για την κρίση που σοβούσε και την εποχή εκείνη στη Μ. Ανατολή.5

Η επόμενη Γενική Συνέλευση, η πέμπτη κατά σειρά, συνήλθε στο Ναϊρόμπι της Κένυα το 1975. Η επιλογή αυτή τη φορά μιας τριτοκοσμικής χώρας για τη διοργάνωση δεν είναι τυχαία, αφού είναι σαφείς οι προσπάθειες του προτεσταντισμού να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ενός μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας που πάσχει από την αδιαφορία αλλά και την εκμετάλλευση των πολιτισμένων. Με αφορμή το γενικό σύνθημα: "Ο Χριστός ελευθερώνει και ενώνει" δεν έλειψαν πάλι οι προτεσταντικές εκτροπές σε ορατά προβλήματα της ανθρωπότητας χωρίς ανάλογη θεολογική και εκκλησιολογική θεμελίωση. Οι Ορθόδοξοι πάλι από την πλευρά τους προσπάθησαν να εξισορροπήσουν αυτήν την τάση.

Η 6η Γενική Συνέλευση του Π.Σ.Ε. συνήλθε στο Βανκούβερ του Καναδά το 1983. Από το γενικό σύνθημα που ήταν: "ο Ιησούς Χριστός, η ζωή του Κόσμου" γίνεται αντιληπτό και πάλι ότι οι συνομιλίες κινήθηκαν στην ίδια χριστολογική και κοινωνική διάσταση συνδέοντας τελικά την τύχη του Κόσμου με το χορηγό της ζωής που είναι ο Χριστός. Οι Ορθόδοξοι αντέδρασαν.
Η 7η Γενική Συνέλευση συνήλθε το 1991 στην Καμπέρα της Αυστραλίας. Αυτή τη φορά οι συζητήσεις περιστράφηκαν γύρω από το Άγιο Πνεύμα, τούτο φαίνεται και από το γενικό σύνθημα: "Ελθέ Πνεύμα Άγιον, ανακαίνισον πάσαν την Κτίσιν". Ο Χριστός και το Άγιο Πνεύμα αποκαλύπτουν την Τριάδα στην κτίση και την ιστορία. Βέβαια, κατά πόσο έγινε κατανοητό αυτό το μήνυμα είναι πολύ συζητήσιμο μιας και στη συνάντηση αυτή έχουμε την αίσθηση πως ο καθένας τράβηξε το δρόμο του, χωρίς να βρεθούν γέφυρες επικοινωνίας και αλληλοκατανόησης. Οι Προτεστάντες και πάλι πρόβαλαν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για τα κοινωνικά προβλήματα, την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, το φεμινισμό. Μέσα σε αυτή την κατάσταση οι Ορθόδοξοι αναγκάστηκαν σε αναδίπλωση δείχνοντας μεγάλη επιφύλαξη. 6

Η 8η Γενική Συνέλευση έλαβε χώρα στο Χαράρε της Ζιμπάμπουε από 3 έως 14 Δεκεμβρίου 1998. Η συνάντηση αυτή είχε παράλληλα και επετειακό χαρακτήρα καθώς το Συμβούλιο γιόρτασε επίσημα τα 50 χρόνια παρουσίας του, στους εορτασμούς μάλιστα πήρε μέρος και ο θρυλικός ηγέτης της Νοτίου Αφρικής Νέλσον Μαντέλα. Παγκοσμιοποίηση, υπερχρέωση κρατών, ανθρώπινα δικαιώματα, η θέση των γυναικών στην Εκκλησία είναι μερικά από τα θέματα που κυριάρχησαν για μια ακόμα φορά. Το γενικό θέμα της συνέλευσης: "Επέστρεψε στο Θεό- αγαλλίασε με την ελπίδα του" ("Turn to God -- Rejoice in Hope") 7

Η 9η Γενική Συνέλευση πραγματοποιήθηκε στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας από 14-23 Φεβρουαρίου 2006. Για ακόμα μια φορά επιλέγετε μια χώρα με έντονα οικονομικά προβλήματα μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Σύνθημα της Συνέλευσης: "Θεέ, με τη χάρη Σου, μεταμόρφωσε τον Κόσμο" ("God, in your grace, transform the world"). Το θεματολόγιο της συνέλευσης πλούσιο με ιδιαίτερη έμφαση στα κοινωνικά προβλήματα και το ρόλων των Εκκλησιών. Οικονομική δικαιοσύνη, χριστιανική ταυτότητα και θρησκευτικός πλουραλισμός, νεότητα -αντιμετωπίζοντας τη βία, εκκλησιαστική ενότητα.8

Από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 8 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε στην πόλη Μπουσάν της Νότιας Κορέας η 10η Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.) με θέμα "Θεέ της ζωής, οδήγησέ μας στη δικαιοσύνη και την ειρήνη". Η Κορέα μια χώρα διηρημένη σε δύο κομμάτια με έντονα τα σημάδια από τις διαμάχες και τη διαίρεση είναι προφανής ο λόγος που επελέγη. 9

Το μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου στην 10η Γενική Συνέλευση.

Ανεξάρτητα  από τις τελευταίες εξελίξεις, γενικά, μπορούμε να πούμε πως όλες οι εκκλησίες στον αιώνα μας αφουγκραζόμενες το παγκόσμιο αίτημα για ένωση, άρση των διαφορών και αντεγκλήσεων κλήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση. Ιστορική ήταν η συγκυρία που συνέβαλε στο Σχίσμα του 1054, η ίδια είναι πάλι που ωθεί και συνεργεί στην ενότητα. Έτσι μπορούμε να  πούμε πως ιστορικοί λόγοι (όπως το οικουμενικό πνεύμα της εποχής, η αδυναμία των υποδιαιρεμένων προτεσταντικών εκκλησιών να επιβιώσουν χωρίς αναφορά στην καθολικότητα της Εκκλησίας, καθώς και η διάδοση φιλελεύθερων αρχών ισότητας των ιδεολογιών και αδελφότητας των ανθρώπων), είναι που οδήγησαν τις Εκκλησίες να στρέψουν τα βλέμματά τους τριγύρω. Να σπάσουν τον κλοιό της αυτάρεσκης αυτάρκειας και να τείνουν χείρα συνεργασίας και προς τους άλλους χριστιανούς που για πολλούς και διάφορους λόγους κάποια στιγμή παρέκκλιναν και χωρίσθηκαν από το κοινό ποτήρι της ζωής.
Σε πρώτη φάση λοιπόν αποτιμώντας το έργο της παγκόσμιας αδελφότητας των Εκκλησιών και τα αποτελέσματα που προήλθαν και μόνο από την επαφή σε επίπεδο διαλόγου, μπορούμε να πούμε πως ήταν θετικά και σημαντικά. Έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις φιλικής συνεργασίας και συνεννόησης ενώ αμβλύνθηκαν καχυποψίες του παρελθόντος. Δόθηκε αφορμές να κάνουμε ως Ορθόδοξοι την αυτοκριτική μας, ενώ η παρουσία μας εμπλούτισε τους ετεροδόξους.
Ωστόσο ιδιαίτερα από την 7η Γενική Συνέλευση και κατόπιν πολλές ανησυχίες έχουν εκφραστεί για την πορεία του Π.Σ.Ε. όσο και για τη στάση μας ως Ορθοδόξων απέναντι στις πρωτοβουλίες και δραστηριότητές του. Ο Γέρων Εφέσου, που ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου δραστηριοποιούνταν μέσα στο Συμβούλιο από την Ίδρυσή του δεν έκρυψε την ανησυχία του.   Οι Ορθόδοξοι με τους Προ-Χαλκηδόνιους σε κοινό κείμενό τους που καταρτίσανε με των τίτλο «Σκέψεις των Ορθοδόξων Συνέδρων» πρόβαλαν πέρα από τις θέσεις αλλά και την αποστασιοποίησή τους από ορισμένες πλευρές ή πτυχές του έργου και των δραστηριοτήτων του Π.Σ.Ε.   Αυτό δείχνει ξεκάθαρα τον προβληματισμό που υπάρχει μια και διαπιστώνεται μια συνεχής απομάκρυνση από τη βάση ως κοινωνία Εκκλησιών που ομολογούν τον Ιησού Χριστό ως Θεό και Σωτήρα και σκοπό έχουν την αποκατάσταση της χριστιανικής ενότητας. Έτσι προβάλλει το ερώτημα, που περιέχεται στην τελευταία πρόταση του παραπάνω κειμένου: «Μήπως επέστη ο καιρός όπως οι Ορθόδοξες και λοιπές Εκκλησίες-μέλη, αναθεωρήσουν τις προς το Π.Σ.Ε. σχέσεις τους;»

Πηγές:

1. Νίκου Ματσούκα, Οικουμενική Κίνηση, εκδ. Πουρναρά, σελ. 223.

2. Με τη στάση της αυτή η Ρωσική Εκκλησία παρέσυρε επίσης και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και τις Εκκλησίες Ελλάδος και Κύπρου.

3. Συρία: Εκκληση του Παγκόσμιου Συμβούλιο Εκκλησιών

4.New Delhi Statement on Unity

5. Statement on the Middle East
6. Περισσότερα για τις ορθόδοξες επιφυλάξεις στο άρθρο του Μητροπολίτη Γέρων Εφέσου Χρισοστόμου, "Γιατί ανησυχούμε", στο Η Ζ' Γενική Συνέλευση του Π.Σ.Ε., Κατερίνη 1992, σελ. 155-173.
7. eighth assembly of the world council of churches
8. WCC 9th Assembly
9. Το Μήνυμα της 10ης Συνέλευσης του ΠΣΕ