Α' Λυκείου: 2.4. Γιορτή (4ο δίωρο)

Α΄ Λυκείου. Θ.Ε. 2 Θρησκευτικότητα

2.4 Γιορτή

Προτεινόμενη Μέθοδος - Ενδεικτικές Δραστηριότητες

Επιλέγεται η βιωματική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.

Βιώνοντας:

Η σημασία της γιορτής στην προσωπική και κοινωνική ζωή των μαθητών/μαθητριών.

- «Ιδεοθύελλα». Γράφεται στον πίνακα η λέξη «γιορτή». Καλούνται οι μαθητές/μαθήτριες να εκφράσουν μονολεκτικά, συναισθήματα και σκέψεις, τα οποία καταγράφονται στον πίνακα.

- Εναλλακτικά:

«Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS)». Με τη φράση του Δημόκριτου: «Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόχευτος» (μτφρ: μια ζωή χωρίς γιορτές είναι σαν ένας μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχείο), καλούνται οι μαθητές/μαθήτριες να απαντήσουν ποια είναι η σημασία και ο ρόλος των γιορτών στην προσωπική και κοινωνική τους ζωή.

«Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόχευτος.»

μετάφραση: μια ζωή χωρίς γιορτές [και πανηγύρια]

είναι σαν ένας μακρύς δρόμος χωρίς πανδοχείο.

(Δημόκριτος 470-370 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος)

Νοηματοδοτώντας:

Ο εορτασμός σε εβδομαδιαία και ετήσια βάση στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

- Ομαδοσυνεργασία – «Κατασκευή Ημερολόγίου». Κατασκευή ετήσιου ημερολογίου τοίχου. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει από 2 μήνες, στους οποίους επισημαίνει τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, με βάση ένα θρησκευτικό ημερολόγιο που τους παρέχεται (σε φωτοτυπία, μόνον οι μήνες που ενδιαφέρουν κάθε ομάδα). Ακολουθεί συζήτηση με άξονα τις ερωτήσεις: Με ποια κριτήρια επιλέξατε τις γιορτές του ημερολογίου σας; Ποιους τιμά η Εκκλησία στις γιορτές; (Χριστό, Θεοτόκο, Αγίους/Αγίες, θαυμαστά γεγονότα). Για ποιο λόγο νομίζετε ότι το ημερολόγιο είναι γεμάτο με γιορτές; Επικουρικά μπορεί να δοθεί ένα κείμενο για το θεολογικό νόημα της γιορτής και τον καθαγιασμό του χρόνου (Φουντούλης, 1993, Μπασιούδης, 2011) και να χρησιμοποιηθεί προηγούμενη γνώση.

- Εναλλακτικά:

Ομαδοσυνεργασία – «Χάρτης εννοιών»: Δίνονται καρτέλες με διάφορες χριστιανικές γιορτές. Οι μαθητές/μαθήτριες σε ομάδες καλούνται να δημιουργήσουν χάρτη εννοιών σχετικά με το είδος τους (Χριστολογικές, Θεομητορικές, Αγίων, σταθερές, κινητές) και τη θέση τους στον λειτουργικό χρόνο.

Ακολούθως συζητούν με βάση ένα κείμενο για το θεολογικό νόημα της γιορτής και τον καθαγιασμό του χρόνου (Φουντούλης, 1993, Μπασιούδης, 2011, Σχολικό Βιβλίο Α΄ Λυκείου, ΔΕ 7) την επίδραση των γιορτών στη ζωή τους, στο περιβάλλον τους και στην καθημερινή ζωή στην Ελλάδα.

Αναλύοντας:

Οι γιορτές στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις και στις μονοθεϊστικές θρησκείες.

- Ομαδοσυνεργασία – « Ιστοεξερεύνηση μέσω διαδικτύου». Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες και αναζητούν πληροφορίες για τις γιορτές στην ορθόδοξη Εκκλησία, στα άλλα χριστιανικά δόγματα και τις μονοθεϊστικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Ισλάμ). Μπορούν να δοθούν και βοηθητικά κείμενα (π.χ. Φουντούλης, 1993, Ακεψιμάς, 2000, Σχολικό Βιβλίο Β΄ Λυκείου, σ. 238, Γιαννουλάτος, 2006, Ζιάκας, 2003), Ακολουθεί σύντομη παρουσίαση στην ολομέλεια (ή και ανάρτηση στην ιστοσελίδα του σχολείου).

- Εναλλακτικά:

«Σύγκριση κειμένων»: Με αφορμή τους στίχους ενός τραγουδιού (προαιρετικά, π.χ. Κυριακή, του Δ. Κογιάννη), δίνονται θεολογικά κείμενα για το νόημα της εορτής της Κυριακής (Χριστιανισμός), του Σαββάτου (Ιουδαϊσμός) [Φουντούλης, 1993 (Χριστιανισμός, Ιουδαϊσμός), Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας] και της Παρασκευής (Ισλάμ) (Ζιάκας, 2003) και γίνεται σύγκρισή τους.

Ιουδαϊσμός:

O Iουδαϊσμός from Ioannis Psifas

 Χανουκά

Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η απέραντη  αυτοκρατορία του μοιράστηκε στους στρατηγούς του. Μετά από ένα σκληρό πόλεμο για την κατάκτηση της εξουσίας, στον οποίο ενεπλάκησαν όλα τα έθνη της Μέσης Ανατολής, οι Εβραίοι βρέθηκαν το 175 π.Χ. κάτω από την κυριαρχία της Δυναστείας των Σελευκιδών και του Σύριου βασιλιά Αντιόχου. Ο αλλαζών Αντίοχος, που δεν δίστασε να αυτοαποκαλεστεί "Ο Επιφανής",  πίστεψε ότι η διάδοση και η υιοθέτηση του Ελληνιστικού Πολιτισμού από τους Εβραίους θα αποτελούσε το "εργαλείο" για την πλήρη αφομοίωσή τους. Κήρυξε ιερό πόλεμο εναντίον τους  εφαρμόζοντας την απαγόρευση της διατήρησης των παραδόσεών τους και την εξάσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων, τις συστηματικές διώξεις και τις δολοφονίες. Αποφασισμένος να εξαφανίσει το παραμικρό που θύμιζε την Εβραϊκή θρησκεία, ο Αντίοχος εγκατέστησε το άγαλμα του Δία μέσα στον Ιερό Ναό. Η συνεχής καταπίεση των Εβραίων, η ιεροσυλία του Ναού  και το φάσμα της πλήρους εξαφάνισης οδήγησε μία χούφτα πιστούς να επαναστατήσουν. Αρχηγός της μικρής ομάδας των επαναστατών ήταν ένας ηλικιωμένος ιερέας, ο Ματατιάου Χασσμοναϊ, υποστηριζόμενος από τους πέντε γιούς του. Οι επαναστάτες εκείνης της εποχής ονομάστηκαν "Μακαμπίμ" ή "Μακαβαίοι".

Υστερα από πολλά χρόνια σκληρών πολέμων, οι Μακαβαίοι κατόρθωσαν να αποτινάξουν τον ζυγό των Συρίων και να απελευθερώσουν την πατρίδα τους. Πρώτο τους μέλημα που κράτησε αρκετό καιρό ήταν ο καθαρισμός του Ιερού Ναού από τα ειδωλολατρικά αγάλματα και η  επαναλειτουργία του σύμφωνα με τις Εβραϊκές Παραδόσεις. Εχοντας καθαρίσει και απολυμάνει τον Ναό και έχοντας κτίσει ξανά το θυσιαστήριο του Κυρίου, οι Εβραίοι αποφάσισαν να γιορτάσουν την "επαναφιέρωση" της πίστης στον Θεό τους γι' αυτό και επ' ευκαιρία των εγκαινίων της επαναλειτουργίας του Ιερού Ναού, ονόμασαν την γιορτή αυτή Χανουκά που στα Εβραϊκά σημαίνει "αφιέρωση". 

Για να επαναλειτουργήσει όμως ο Ναός, έπρεπε να βρεθεί μεγάλη ποσότητα από αμόλυντο αγνό ελαιόλαδο, σφραγισμένο από τον Αρχιερέα, για το άναμμα του Αιωνίου Φωτός, της Μενορά. Οι Μακαβαίοι βρήκαν στις αποθήκες του Ναού μόνο ένα μικρό κανατάκι που επαρκούσε υπό κανονικές συνθήκες για το άναμμα μίας μόνο ημέρας. Για να ετοιμάσουν νέα ποσότητα αγνού ελαιολάδου έπρεπε να περάσουν οκτώ ολόκληρες ημέρες. Το δίλημμα ήταν μεγάλο: να περίμεναν άλλες οκτώ ημέρες για να επαναλειτουργήσουν τον Ιερό Ναό ή να χρησιμοποιούσαν την μικρή ποσότητα λαδιού που είχαν βρεί διακινδυνεύοντας να σβήσει η Μενορά μετά από μία ημέρα;  Τελικά, ορμώμενοι από την βαθιά τους πίστη, αποφασίσαν να ανάψουνε την Μενορά και ο Θεός έκανε το θαύμα του: το μικρό κανατάκι λαδιού διήρκεσε οκτώ ολόκληρες ημέρες, όσες ακριβώς χρειάζονταν για να ετοιμάσουν μεγάλη ποσότητα από αγνό λάδι. Τον επόμενο χρόνο, οι χαχαμίμ όρισαν τον παντοτινό εορτασμό του Χανουκά για οκτώ ημέρες, σε ανάμνηση του θαύματος του Θεού και της βοήθειάς Του στην διατήρηση της θρησκευτικής ταυτότητας του Εβραϊκού Λαού.

Πηγή

Σκηνοπηγία - Σουκότ

Μετά τις δέκα Ημέρες του Δέους, στην πανσέληνο του μήνα Τισσρί, γιορτάζουμε το Σουκότ, την χαρούμενη γιορτή της Σκηνοπηγίας, της εκπλήρωσης και της συνάθροισης των αγαθών που ρέουν ύστερα από την μετάνοια και την συγχώρεση.

Τα "σύννεφα της δόξας" που συνόδευαν και προστάτευαν τους Εβραίους στην πορεία τους στην έρημο, μετά την Εξοδο από την Αίγυπτο, εξαφανίστηκαν μετά την μεγάλη αμαρτία με το χρυσό μοσχάρι που κατασκεύασαν, περιμένοντας τον Μωϋσή να κατέβει από το όρος Σινά. Η Θεϊκή προστασία επέστρεψε στους Εβραίους μόνο ύστερα από την τήρηση της εντολής του Θεού, να κτίσουν την Σκηνή του Μαρτυρίου, το Οελ Μοέντ, όπου θα τοποθετούσαν τις Δέκα Εντολές. Το κτίσιμο της Σκηνής ξεκίνησε την 15η ημέρα του μήνα Τισσρί και σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, της επανένωσης του Εβραϊκού λαού με την διάχυτη αγάπη και φροντίδα του Θεού, γιορτάζουμε το Σουκότ και τηρούμε την Εντολή που μας αναφέρει χαρακτηριστικά η Τορά: "Επί επτά ημέρες θα κατοικείτε σε σκηνές, για να γνωρίζουν οι απόγονοί σας, ότι έβαλα τους Ισραηλίτες να κατοικούν σε σκηνές, όταν τους έβγαλα από την Γή της Αιγύπτου."

Το Σουκότ, μαζί με το Πέσαχ και το Σσαβουώτ, είναι οι τρείς γιορτές προσκυνήματος, Σσελοσσά Ρεγκαλίμ, όπως ονομάζονται, κατά την διάρκεια των οποίων οι Εβραίοι ανέβαιναν με τα πόδια μέχρι την Ιερουσαλήμ για να προσκυνήσουν τον Κύριο στον Ναό Του, το Μπέτ-Αμικντάσς, και να του προσφέρουν μέρος από την σοδειά τους.

Όταν οι Εβραίοι χαίρονται και αγαλλιάζουν, οι καρδιές μας ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο. 

Τις μέρες του Ιερού Ναού στην Ιερουσαλήμ, στις προσφορές της εορτής του Σουκότ περιλαμβάνονταν εβδομήντα βόδια, που αντιστοιχούσαν σε εβδομήντα έθνη – για την ευημερία, την ειρήνη και την αρμονία ανάμεσα στα «έθνη του κόσμου».

Κατά την διάρκεια των επτά ημερών της γιορτής, από το βράδυ της Τετάρτης 4/10/2017 έως το απόγευμα της Τετάρτης 11/10/17, τρώμε όλα τα γεύματα μέσα στην Σουκά, εκτός εάν βρέχει. Εξαιρείται η πρώτη νύχτα που τρώμε μία φέτα ψωμί μέσα στην Σουκά ακόμα κι' αν βρέχει. Η Σουκά είναι μία προσωρινή κατασκευή, η σκεπή της οποίας φτιάχνεται μόνο από γήϊνα υλικά. Προσφέρει σκιά από τον ήλιο στην διάρκεια της ημέρας και επιτρέπει σε όποιον κάθεται μέσα, να βλέπει τα αστέρια του ουρανού το βράδυ. Μπαίνοντας στην Σουκά είτε για να φάμε είτε για να συνομιλήσουμε με τους γνωστούς μας, αισθανόμαστε την Θεία Παρουσία να μας τυλίγει από την κορυφή έως τα νύχια.

Εορτή της Σκηνοπηγίας - Ιερουσαλήμ

Γιορτές του Ισλάμ

Το μουσουλμανικό έτος αρχίζει με τον εορτασμό της Εγίρας, της εξόδου του Μωάμεθ και των συντρόφων του το 622 μ.Χ. από τη Μέκκα στη Μεδίνα. Τη 10η του ιδίου μηνός εορτάζεται η ανάμνηση της Δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου. Στις 12 του τρίτου μηνός, ο μουσουλμανι

κός κόσμος πανηγυρίζει τη γέννηση του Μωάμεθ με ευφρόσυνο τόνο και ενεργό συμμετοχή των διαφόρων μουσουλμανικών αδελφοτήτων. [...]

Την 27η του εβδόμου μουσουλμανικού μηνός, εορτάζεται η ανάμνηση του νυκτερινού ταξιδιού του Προφήτη στον ουρανό, κατά τη διάρκεια του οποίου έλαβε την εντολή και το σχήμα της μουσουλμανικής προσευχής. Περί τα μέσα του ογδόου μηνός, πανηγυρίζεται το γεγονός του καθορισμού της Qiblah, του προσανατολισμού δηλαδή των προσευχομένων προς την κατεύθυνση της Μέκκας. Η θρησκευτική ζωή του μουσουλμάνου βρίσκεται σε ένταση και έξαρση ιδίως κατά τον ένατο σεληνιακό μήνα, τον Ramadan. Πρόκειται για την κατεξοχήν περίοδο νηστείας, αυτοπειθαρχίας και ασκήσεως, που έχει δύο χαρακτηριστικές αιχμές. Η πρώτη είναι η «νύχτα της δυνάμεως», δηλαδή η νύχτα της 23ης προς την 24η του μηνός, κατά την οποία όπως λέει η Παράδοση, κατήλθε από τον ουρανό το Κοράνιο. Κατ’ αυτήν οι ευσεβείς μουσουλμάνοι αγρυπνούν, πιστεύοντας ότι οι άγγελοι επισκέπτονται τα τεμένη και πραγματοποιούν τις επιθυμίες των πιστών. Η δεύτερη κορυφή θρησκευτικής εξάρσεως είναι η 1η μέρα του δεκάτου μηνός, κατά την οποία διακόπτεται η νηστεία· είναι γνωστή ως «Id al-Fitr» ή «Id al-Saghir», «Εορτή του τέλους της νηστείας» ή «Μικρά εορτή». Την έναρξη πανηγυρισμού ορίζει η εμφάνιση της νέας σελήνης, ενώ ο τόνος της ημέρας είναι ιδιαιτέρως ευφρόσυνος, διότι συνδέεται με το τέλος μιας παρατεταμένης περιόδου νηστείας. Χιλιάδες πιστοί συγκεντρώνονται από νωρίς στα τεμένη. Επειδή είναι αδύνατο να επαρκέσει ο εσωτερικός χώρος, η προσευχή τελείται στο ύπαιθρο, στα τεράστια αίθρια των τεμενών ή στις πλατείες εμπρός απ’ αυτά. Κατά την ημέρα αυτή συνηθίζονται πολλές επισκέψεις μεταξύ φίλων και αποστέλλονται αμοιβαίως γλυκά και εορταστικές κάρτες. Πολλοί κάνουν ελεημοσύνες στους φτωχούς και πηγαίνουν στους τάφους των αγαπημένων τους προσώπων.

Η κορωνίδα των εορτών βρίσκεται στον τελευταίο, τον δωδέκατο μήνα, κατά τον οποίο πραγματοποιείται το μέγα προσκύνημα στη Μέκκα. Όσοι δεν πηγαίνουν εκεί αυτοπροσώπως, συμμετέχουν στη μεγάλη πανήγυρη προσφέροντας τη 10η του μηνός θυσία – σε συντονισμό με την προσφερόμενη στη Mina της Αραβίας – σε ανάμνηση της θυσίας του Αβραάμ. Πριν από τη μεγάλη αυτή εορτή, την Id al-Kabir ή Id al-Adha, προηγείται νηστεία. Η τροφή ετοιμάζεται με προσευχές, στις οποίες μνημονεύεται ο Μωάμεθ και τα απελθόντα μέλη της οικογένειάς του. Όλοι όσοι μπορούν

να αγοράσουν ζώο υποχρεούνται να το προσφέρουν θυσία. [...] Το ζώο τοποθετείται με το κεφάλι προς τη Μέκκα και σφαγιάζεται – συνήθως από τον αρχηγό της οικογένειας – με χτύπημα μάχαιρας στον τράχηλο, ενώ απαγγέλλονται κορανικοί στίχοι. Το κρέας του θύματος μαγειρεύεται και τρώγεται από τα μέλη της οικογένειας και τους φτωχούς. Κατά την ημέρα αυτή συνηθίζονται επίσης [...] επισκέψεις στα κοιμητήρια.

[...] Οι μουσουλμανικές εορτές δεν συνδέονται με σταθερές περιόδους του γνωστού μας έτους, αλλά μετακινούνται διαδοχικά σε όλες τις εποχές, διότι το ισλαμικό ημερολόγιο στηρίζεται στο καλούμενο «σεληνιακό έτος» και διαφέρει από το δικό μας κατά 11 σχεδόν ημέρες.

Γιαννουλάτος, Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας (2006/2016). Ισλάμ.

Θρησκειολογική επισκόπηση. Αθήνα: Το Βήμα, σ. 264-267.

Εφαρμόζοντας:

Κριτική προσέγγιση της λαϊκής θρησκευτικότητας.

- «Ανάλυση Διαστάσεων: “Το πανηγύρι”»: Γίνεται προβολή παρουσίασης (π.χ. PowerPoint), προετοιμασμένης από τον/την εκπαιδευτικό, με εικόνες από ένα θρησκευτικό πανηγύρι (πρόγραμμα της πανηγύρεως από έναν ναό, λιτανεία της εικόνας, παζάρι έξω από τον ναό, χοροί, τραγούδια, φαγοπότι κ.τ.λ.) ή ενός ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με το ίδιο θέμα. Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται καταρχήν να διακρίνουν σε δύο στήλες τα λαϊκά στοιχεία και τα θρησκευτικά στοιχεία της πανηγύρεως. Στη συνέχεια, επιχειρούν ανάλυση των διαστάσεών της (ουσιαστική, χωρική, χρονική, ποσοτική, ποιοτική). Ακολουθεί αξιολόγησή της.

- Εναλλακτικά:

Ομαδοσυνεργασία – «Μελέτη περίπτωσης». Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες. Σε κάθε ομάδα δίνεται ένα θρησκευτικό έθιμο (π.χ. πασχαλινά, χριστουγεννιάτικα έθιμα) (π.χ. Χρυσοχόου, 1979, Σέργης, 2015), για το οποίο επιχειρούν να διακρίνουν τις θρησκευτικές καταβολές και το νόημά του. Ακολουθεί κριτική αξιολόγηση της σημερινής πρακτικής του εθίμου (π.χ. πόση επίγνωση του θρησκευτικού νοήματος του εθίμου έχει ο σύγχρονος νέος/η σύγχρονη νέα; Ποια είναι τα κίνητρα που ωθούν έναν σύγχρονο νέο/μια σύγχρονη νέα να τηρήσουν το έθιμο; Φολκλόρ ή ουσία;).

1. Ο Κλήδονας

Απ’ τα ξημερώματα της παραμονής του Αι Γιαννιού πριν από τη δουλειά, και πριν πάει σκολειό στείλανε την Ανθούλα στη βρύση με ένα χωματένιο σταμνί να το γεμίσει νερό.
-Τσιμουδιά ακούς; Αμίλητο πρέπει να είναι.
Ύστερα το κάθε κορίτσι έδωσε κι από ένα σημάδι. Ένα κουμπί, μια ψεύτικη καρφίτσα, ένα σκουλαρίκι.
Αφού ρίξανε τα σημάδια στο αμίλητο νερό, σκέπασαν το σταμνί μ’ ένα κόκκινο πανί και το βράδυ το βάλανε στα κεραμίδια. Να το γητέψει η νύχτα και τα άστρα. Το πήρανε πρωί πρωί πριν το ματιάσει ο ήλιος. [...]
Από το απόγευμα της Παραμονής τα παιδιά βάλθηκαν να κουβαλάνε ξυλαράκια, χόρτα, χαρτιά. Δίνανε και οι μαγαζάτορες παλιόκασες, παλιοπάνερα για να ταΐζουν τις φωτιές. Μόλις κλείσανε τα μαγαζιά, άρχισαν να πηδάνε κι αυτοί.
Την πιο μεγάλη φωτιά την ανάψανε τα παιδιά στην αυλή του τζαμιού. Πηδούσαν μικρά και μεγάλα και δεν σταματούσαν. Αναψοκοκκίνιζαν τα μάγουλα των κοριτσιών απ’ τις φλόγες και τη χαρά της βραδιάς. [...]
Την άλλη μέρα ύστερα από τη λειτουργία μαζευτήκανε τα κορίτσια. Από τα χαράματα στο πόδι, να τελειώσουν οι δουλειές να προλάβουνε τον κλήδονα.
Το πρώτο κορίτσι παίρνει το σταμνί και λέει:

Ανοίξετε τον κλήδονα στ’ Άι Γιαννιού τη χάρη

Κι όπου ΄χει την τύχη την καλή θα βρει το παληκάρι.

Χρυσοχόου, Ιφ. (1979). Ξεριζωμένη Γενιά. Αθήνα: Φιλιππότη, σ. 79-81.

2.3 ΓΙΟΡΤΗ (4ο δίωρο) by psifas.yiannis on Scribd