Έντουαρντ Χόπερ, Ο ζωγράφος των ταξιδευτών

Η Μοναξιά

Κείμενο: Αλέν Ντε Μποτόν, 

Η τέχνη του ταξιδιού 

Ο Ξένος

Ποιον αγαπάς περισσότερο,
αινιγματικέ άνθρωπε, λέγε:
τον πατέρα σου, τη μάνα σου, την αδερφή σου ή τον αδερφό σου;
-Δεν έχω ούτε πατέρα, ούτε μάνα, ούτε αδερφή, ούτε αδερφό.
-Τους φίλους σου;
-Χρησιμοποιείτε μια λέξη, της οποίας η έννοια μου έμεινε άγνωστη ως τώρα.
-Την πατρίδα σου;
-Αγνοώ σε ποιο γεωγραφικό πλάτος βρίσκεται.
-Την ομορφιά;
-Πρόθυμα θα την αγαπούσα, θεά και αθάνατη.
-Το χρυσάφι;
-Το μισώ όπως μισείτε το Θεό.
-Ε λοιπόν! τι αγαπάς, αλλόκοτε ξένε;
-Αγαπώ τα σύννεφα... τα σύννεφα που περνούν.... εκεί πέρα... εκεί κάτω... τα θαυμάσια σύννεφα!

Μποντλαίρ

Το 1906, σε ηλικία 24 ετών, ο Χόπερ πήγε στο Παρίσι, όπου και ανακάλυψε την ποίηση του Μποντλαίρ, τα έργα του οποίου έμελλε να διαβάζει και να απαγγέλλει σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί τα έβρισκε τόσο θελκτικά: έτρεφε κι εκείνος το ίδιο ενδιαφέρον για τη μοναξιά, για τη ζωή στην πόλη, για την μοντερνικότητα, για την παρηγοριά που προσφέρει η νύχτα και για τους χώρους που σχετίζονται με το ταξίδι.

Nighthawks 1942

Το 1925 αγόρασε το πρώτο του αυτοκίνητο, ένα μεταχειρισμένο Dodge, και από το σπίτι του στη Νέα Υόρκη πήγε οδηγώντας στο Νέο Μεξικό. Από τότε και στο εξής περνούσε καθ' οδόν αρκετούς μήνες κάθε χρόνο, κάνοντας στάσεις εδώ και εκεί για να σκιτσάρει ή να ζωγραφίσει, άλλοτε στο δωμάτιο κάποιου μοτέλ και άλλοτε στο καπό του αυτοκινήτου, πότε στην ύπαιθρο και πότε σ' ένα διανυκτερεύον καφεστιατόριο.

Chop Suey 1929

Από το 1941 ως το 1955 διέσχισε πέντε φορές τις ΗΠΑ... Ένιωθε να τον έλκουν οι φωτεινές επιγραφές που αναβόσβηναν στο πλάι του δρόμου διαφημίζοντας "Δωμάτια με ΤV και μπάνιο", τα κρεβάτια με το λεπτό στρώμα και τα τραχιά σεντόνια, τα μεγάλα παράθυρα με θέα στο πάρκινγκ ή σε παρτέρια με φροντισμένο γκαζόν, οι αινιγματικοί πελάτες που έφταναν αργά τη νύχτα  κι αναχωρούσαν χαράματα, τα παρατημένα στη ρεσεψιόν διαφημιστικά φυλλάδια με τα αξιοθέατα κάθε περιοχής και το βαρυφορτωμένο καροτσάκι της καθαρίστριας που περίμενε σταθμευμένο σε κάποιο σιωπηλό διάδρομο.

Hotel Lobby 1943

Για φαγητό πήγαινε σε καντίνες για ξενύχτηδες ή σε καταστήματα για περαστικούς οδηγούς, με θρυλικές ονομασίες όπως Hot Shoppe Mighty Mo ή Steak'N'Shakes και Dog'N'Sudds, ενώ για καύσιμα σταματούσε σε πρατήρια με το σήμα της Mobil, της Standar Oil, της Gulf και της Blue Sunoco.

Four Lane Road, 1956

Και σε όλα αυτά τα τοπία, που κανείς δε τα λάμβανε υπόψη παρεκτός ίσως για να τα χλευάσει, εκείνος έβρισκε κάτι ποιητικό...

Hotel Room 1931

Το επικρατέστερο θέμα είναι η μοναξιά. Οι μορφές του Χόπερ δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται πολύ μακριά από το σπίτι, κάθονται ή στέκονται μόνες, άλλη κοιτάζει ένα γράμμα καθιστή στην άκρη του κρεβατιού κάποιου μοτέλ, άλλη πίνει σ' ένα μπαρ, κάποιες να ατενίζουν το τοπίο από το παράθυρο ενός κινούμενου τρένου, μερικές να διαβάζουν ένα βιβλίο σε φουαγιέ ξενοδοχείου.

Woman in the sun 1961

Τα πρόσωπά τους ευάλωτα, εσωστρεφή. Πρόσφατα, μάλλον, εγκατέλειψαν κάποιον - ή τις εγκατέλειψε εκείνος, ψάχνουν για δουλειά, για σεξ ή για συντροφιά, μετέωρες σε μέρη μεταβατικά. Συχνά είναι νύχτα, κι έξω από το παράθυρο καραδοκεί το σκότος, η απειλή της υπαίθρου ή μιας πόλης άγνωστης.

Automat 1927

Στον πίνακα Σέλφ σέρβις (ή Automata, 1927) μια γυναίκα κάθετε μόνη και πίνει ένα φλιτζάνι καφέ, Η ώρα είναι περασμένη... Το ντεκόρ είναι απλώς λειτουργικό... Η γυναίκα είναι κλεισμένη στον εαυτό της ίσως και λίγο φοβισμένη, σαν να μην το συνηθίζει να κάθεται μόνη σε δημόσιο χώρο.... Το Σελφ σέρβις είναι ένας πίνακας που βρίθει από θλίψη-αλλά δε μας τη μεταδίδει. Έχει τη δύναμη των σπουδαίων μελαγχολικών έργων μουσικής....

Ο Χόπερ μας καλεί να νιώσουμε κι εμείς τα αισθήματα της γυναίκας στην απομόνωσή της.

Gas Station 1940

Το βενζινάδικο ορθώνεται μπροστά στο επικείμενο σκοτάδι. Αλλά στα χέρια του Χόπερ η απομόνωση αποκτά ξανά χαρακτήρα δελεαστικό και διεγερτικό. Ο ζόφος που πέφτει σαν ομίχλη στα δεξιά του πίνακα είναι προάγγελος φόβου, το άκρο αντίθετο της ασφάλειας που ακτινοβολεί ο σταθμός. Με φόντο τη νύχτα και το άγριο δάσος, σ' αυτό το ύστατο προκεχωρημένο φυλάκιο της ανθρωπότητας είναι ίσως ευκολότερο ν' αναπτυχθεί ένα αίσθημα εγγύτητας μεταξύ των ανθρώπων απ' ότι μέσα στο φως της μέρας στην πόλη.

Compartment C 1938

Το ταξίδι είναι η μαία της σκέψης...

Για τη σκέψη, όμως το τρένο είναι ίσως το καλύτερο βοήθημα από όλα τα μεταφορικά μέσα: προσφέρει θέα, που δυνητικά, δεν είναι τόσο μονότονη όσο από το αεροπλάνο ή το πλοίο, ενώ επιπλέον κινείται αρκετά γρήγορα ώστε να μην εκνευριζόμαστε, αλλά και όσο αργά χρειάζεται για να αναγνωρίσουμε τι βλέπουμε.

Αν βρίσκουμε κάτι ποιητικό στα βενζινάδικα και στα μοτέλ της εθνικής οδού, αν μας έλκουν τα αεροδρόμια ή τα κουπέ των τρένων, αιτία μάλλον είναι ότι, παρά την ταλαιπωρία και τους συμβιβασμούς που επιβάλλει η αρχιτεκτονική τους, έχουμε σαφώς την αίσθηση πως αυτοί οι χώροι απομόνωσης προσφέρουν ένα απτό σκηνικό για να ζήσουμε κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό από τις εγωκεντρικές ανέσεις, τις έξεις και τους περιορισμούς του συνηθισμένου, αμετακίνητου κόσμου μας.

πηγή: Αλέν Ντε Μποτόν, Η τέχνη του ταξιδιού, εκδ. Πατάκη 2012

Ένα σύντομο βίντεο με τα αντιπροσωπευτικότερα έργα του.

Το τρέιλερ από την ταινία Shirley του Gustav Deutsch. Μια ταινία βασισμένη σε 13 πίνακες του Edward Hopper.