Στον θετικό τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη θεολογία -όχι μόνο η ελληνική αλλά και η ετερόδοξη- αντιμετωπίζει τη θεωρία της εξέλιξης, αναφέρεται ο Μάριος Μπέγζος, Προκοσμήτωρ Θεολογικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην ομιλία του «Η αποδοχή της Θεωρίας της Εξέλιξης από την σύγχρονη ελληνική θεολογία« που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Επιστήμη και θρησκεία: μια περίπλοκη σχέση», στις Τρίτη 24 Ιανουαρίου 2017 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Αμφιθέατρο Λ. Ζέρβας).
Επιλέγεται η διερευνητική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Παρουσιάζοντας:
Οι έννοιες της απιστίας και της δυσπιστίας. Η αθεΐα ως κοσμοθεωρία και ως στάση ζωής.
- «Θετικό- αρνητικό». Δίνονται στους μαθητές/στις μαθήτριες φράσεις όπως: «Πιστεύω ό,τι βλέπω και ό,τι δεν βλέπω δεν το πιστεύω». «Με τόσο κακό στον κόσμο, δεν υπάρχει Θεός». «Η έννοια του Θεού με εμποδίζει να ζήσω τη ζωή μου». «Η θρησκεία είναι ετεροκαθορισμός». «Ο Θεός έχει πεθάνει». Οι μαθητές/μαθήτριες εκφράζονται θετικά ή αρνητικά και αιτιολογούν την απάντησή τους.
- Εναλλακτικά:
«Συλλογικός ρόλος» και «χάρτης εννοιών». Οι μαθητές/μαθήτριες στον ρόλο ανθρώπου ο οποίος δεν πιστεύει. Γράφουν χαρτάκια που ξεκινούν με τη φράση: «Δεν πιστεύω στον Θεό επειδή…». Ταξινομούμε ειδολογικά τις απαντήσεις και προσπαθούμε να αποτυπώσουμε ποικίλα είδη και κίνητρα αθεΐας.
Ορισμός της αθεΐας
Αθεΐα είναι η άρνηση της ύπαρξης θεών ή Θεού. Αθεϊστής λέγεται ο δεχόμενος αυτήν την άποψη και αθεϊσμός ονομάζεται η φιλοσοφική, θεωρητική θεμελίωση της αθεΐας. Άλλοτε είναι φανερή και άλλοτε συγκαλυμμένη. Άλλες φορές είναι επιθετική εναντίον της θρησκείας και ιδιαίτερα του Χριστιανισμού και άλλες φορές ενεργεί συγκαλυμμένα. Υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις αθεΐας, όλες όμως συναντώνται στο κοινό σημείο της άρνησης του Θεού. Μπορούμε να επισημάνουμε και τις βαθμίδες της αθεΐας. Οι σπουδαιότερες είναι: ο δισταγμός αποδοχής θεοδίδακτων αρχών και αληθειών η αμφιβολία για την ύπαρξη μεταφυσικού κόσμου. ο αγνωστικισμός, που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για την ύπαρξη υπεραισθητού κόσμου και επομένως είναι αδύνατη η γνώση του. Άλλες μορφές του σύγχρονου αθεϊσμού είναι ο μηδενισμός, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, ο υπαρξιακός αθεϊσμός, ο νιτσεϊσμός, ο ορθολογικός θετικισμός κ.ά.
(Σχολικό βιβλίο Β΄ Λυκείου.)
Εφαρμόζοντας:
Συμπεριφορές και στάσεις ζωής που προσδιορίζονται από την επιλογή της αθεΐας.
«Σκέψου, Γράψε, Συζήτησε, Μοιράσου (TWΡS)» και «Τοποθέτηση απέναντι στο κείμενο». Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν αποσπάσματα από τα ακόλουθα κείμενα: 1) Το ποίημα «Οι απόντες» του Γ. Θέμελη (1961), 2) «Κατακτητές» του Φρ. Νίτσε (1969), 3) Συνέντευξη του Ρ. Ντόκινς (Βημαgazino - 2007), 4) «Αδελφοί Καραμαζόφ» του Φ. Ντοστογιέφκυ (1990). Στη συνέχεια, εκφράζουν γνώμες και τοποθετούνται (Τι μου αρέσει; Τι με ενοχλεί; Ποια πρόταση με αγγίζει; Ποια μου προκαλεί αντίδραση;).
- Εναλλακτικά:
«Επ’ αυτού θα είχα να πω»: Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν αποσπάσματα από έργα του Ντοστογιέφσκυ (πχ. τον διάλογο Αλιόσα και Ιβάν Καραμάζοφ στο ομώνυμο έργο, από τον «Ηλίθιο», κ.ά) και επισημαίνουν στοιχεία της σκέψης του συγγραφέα για το ζήτημα της αθεΐας. Μπορεί να ακολουθήσει δραματοποίηση σε ζευγάρια.
O Στήβεν Χώκινγκ (αγγλ. Stephen Hawking, γενν. στις 8 Ιανουαρίου 1942) είναι Βρετανός θεωρητικός φυσικός, κοσμολόγος, συγγραφέας και Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Θεωρητικής Κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Μεταξύ των σημαντικών επιστημονικών εργασιών του ήταν μια συνεργασία με τον Ρότζερ Πένροουζ επάνω σε θεωρήματα βαρυτικής μοναδικότητας στα πλαίσια της γενικής σχετικότητας και η θεωρητική πρόβλεψη ότι οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν ακτινοβολία, που συχνά καλείται ακτινοβολία Χώκινγκ. O Χώκινγκ ήταν ο πρώτος που εξέθεσε μια κοσμολογία που εξηγήθηκε από μια ένωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας και της κβαντικής μηχανικής. Είναι φανατικός υποστηρικτής της ερμηνείας πολλών κόσμων της κβαντικής μηχανικής.
Είναι επίτιμος συνεργάτης της Βασιλικής Εταιρείας των Τεχνών, ισόβιο μέλος στην Επισκοπική Ακαδημία Επιστημών, και αποδέκτης του Προεδρικού Μεταλλίου της Ελευθερίας, το υψηλότερο πολιτικό βραβείο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Χώκινγκ ήταν Καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ μεταξύ 1979 και 2009.
Ο Χώκινγκ έχει συντάξει εργασίες εκλαϊκευμένης επιστήμης, στις οποίες συζητά τις θεωρίες και την κοσμολογία του γενικά. Το A Brief History of Time έμεινε στη λίστα με τα best-seller της Βρετανικής Sunday Times για 237 εβδομάδες σπάζοντας ρεκόρ.
Ο Χώκινγκ πάσχει από τη νόσο του κινητικού νευρώνα (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση), κατάσταση που έχει εξελιχθεί κατά τη διάρκεια των ετών. Είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου παράλυτος και επικοινωνεί μέσω συσκευής παραγωγής ομιλίας. Παντρεύτηκε δύο φορές και έχει τρία παιδιά.
Το 2014 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Το χρονικό της ζωής μου.
Διερευνώντας:
Θέσεις της αθεΐας στις διάφορες μορφές της.
- «Η τροχιά της μάθησης - Στρογγυλή τράπεζα»: Εξετάζονται δειγματικά παραθέματα με αθεϊστικές θέσεις και προβληματισμούς (Φώυερμπαχ, 1811, Μάρξ, 2004). Διερευνώνται προσεγγίσεις της πρακτικής και της θεωρητικής αθεΐας. Τα συμπεράσματα της επεξεργασίας συζητούνται σε «στρογγυλή τράπεζα».
- Εναλλακτικά:
«Ανάλυση Διαστάσεων»: Οι μαθητές/μαθήτριες συμπληρώνουν πίνακα με τις διαστάσεις του θέματος και με τη βοήθεια σύντομων αποσπασμάτων από κείμενα ή μέσω καθοδηγούμενης ιστοεξερεύνησης. Η κατάταξη σε κατηγορίες και μορφές προσδιορίζεται από τους ίδιους/τις ίδιες (π.χ. επιστημονική αθεΐα, φιλοσοφική αθεΐα, μαχητική αθεΐα, προσχηματική αθεΐα κ.ά.).
Ludwig Andreas Feuerbach
Ό,τι δεν είναι ο άνθρωπος πραγματικά, αλλ’ επιθυμεί να είναι, αυτό το κάνει Θεό του ή αυτό είναι ο Θεός του. […] Διότι δεν δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο κατ’ εικόνα του, όπως λέγεται στη Βίβλο, αλλ’ ο άνθρωπος τον Θεό κατ’ εικόνα του[…]. Κάθε Θεός είναι ένα ον της φαντασίας, μια εικόνα και μάλιστα μια εικόνα του ανθρώπου, αλλά μια εικόνα την οποία ο άνθρωπος θέτει έξω από τον εαυτό του και την παρουσιάζει ως ένα ανεξάρτητο ον.
Feuerbach, L., Vorlesungen über das Wesen der Religion, Leipzig, 1851, σελ. 293.
Η απόλυτη ουσία, ο Θεός του ανθρώπου είναι η ίδια η δική του ουσία […]. Η συνείδηση του Θεού είναι η αυτοσυνείδηση του ανθρώπου, η γνώση του Θεού είναι η αυτογνωσία του ανθρώπου.
[…] Ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο Θεός (homo hominis Deus est) […]. Το μυστικό της Θεολογίας είναι η ανθρωπολογία […]. Ο άνθρωπος είναι το κέντρο της θρησκείας, ο άνθρωπος είναι
το τέλος της θρησκείας.
Feuerbach, L., Das Wesen des Christentums, Leipzig, 1841
Marx, Κ.
Ο Feuerbach ξεκινά από το δεδομένο της θρησκευτικής αλλοτρίωσης, του αναδιπλασιασμού του κόσμου σε έναν θρησκευτικό και έναν εγκόσμιο.
Marx, Κ., Θέσεις για τον Φόυερμπαχ, Μτφρ. Γ. Μπλάνας, Ερατώ, Αθήνα, 2004, σελ. 63.
«...η κριτική της θρησκείας είναι η προϋπόθεση για κάθε κριτική... Ο άνθρωπος που δεν θα έχει βρει στη φαντασμαγορική πραγματικότητα του ουρανού, όπου αναζητούσε έναν υπεράνθρωπο, παρά την αντανάκλαση του εαυτού του, δεν θα είναι πια διατεθειμένος να βρίσκει απλώς την ομοίωσή του, τον μη-άνθρωπο, εκεί όπου αναζητά, και υποχρεωτικά πρέπει να αναζητά, την αυθεντική του πραγματικότητα. Η βάση της αντιθρησκευτικής κριτικής είναι: ο άνθρωπος κάνει τη θρησκεία, όχι η θρησκεία τον άνθρωπο [...] «Η θρησκευτική αθλιότητα από τη μια μεριά είναι η έκφραση της πραγματικής αθλιότητας κι από την άλλη είναι διαμαρτυρία εναντίον της πραγματικής αθλιότητας. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός της καταπιεσμένης πλάσης, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, καθώς και το πνεύμα α-πνευματικών συνθηκών… Είναι το όπιο του λαού»
(Καρλ Μαρξ, Από την κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του Δικαίου, 1844).
Friedrich Wilhelm Nietzsche
«Ο Θεός είναι νεκρός. Εμείς οι χριστιανοί τον σκοτώσαμε... Τι είναι αγαθό; Αυτό που ανυψώνει στον άνθρωπο τη δίψα της δύναμης και τον κάνει ισχυρό στη θέληση για να αποκτήσει δική του δύναμη. Τι είναι κακό; Αυτό που προέρχεται από την αδυναμία. Γι' αυτό οι αδύνατοι και οι δυστυχισμένοι πρέπει να εξαφανίζονται. Αυτό πρέπει να είναι το πρώτο αξίωμα για την αγάπη του ανθρώπου προς τους ομοίους τον. Μονάχα έτσι ανυψώνεται ο άνθρωπος σε υπεράνθρωπο, που έχει προορισμό να εξαφανίσει όλους τους αδύνατους και μάλιστα χωρίς οίκτο και έλεος» .
Διάλογοι μεταξύ εκπροσώπων της θρησκείας και αθεϊστικών τάσεων και τα επιχειρήματά τους εκατέρωθεν.
- «Ομαδοσυνεργασία - Σύγκριση κειμένων – Συζήτηση στρογγυλής τράπεζας». Οι μαθητές/μαθήτριες ερευνούν χωρία και κείμενα στα οποία αναφέρονται θέσεις εκπροσώπων της θρησκείας καθώς και αθεϊστικές τάσεις (απόσπασμα κειμένου του Σχολικού Βιβλίου Β΄ Λυκείου, ΔΕ 23, Μπερντάγιεφ, 1967, Κρίστεβα, 2010, Μ. Μπρεχτ, Σταμούλης, 2016, Α΄ Ιω. 4, 20) και καταγράφουν ομοιότητες και διάφορες. Στη συνέχεια ακολουθεί συζήτηση στην ολομέλεια με θέμα: «Σημεία διαλόγου μεταξύ χριστιανών και άθεων».
Το δεύτερο ήμισυ του ΙΘ΄ αι. πολλά μέλη της ευρωπαϊκής διανόησης πείστηκαν με υποτιθέμενα επιστημονικά επιχειρήματα πως δεν υπάρχει Θεός και πως η πίστη στον Θεό ήταν ασυμβίβαστη με την ύπαρξη της επιστήμης. Οφείλει κανείς να ομολογήσει πως αυτό το επιχείρημα υπέρ του αθεϊσμού είναι το πιο αφελές και το πιο ισχνό. Βασίστηκε στην πίστη πως της επιστήμης της αξίζει απόλυτη υπεροχή, όχι μόνο υπεροχή πάνω από το σύνολο της γνώσης, αλλά και πάνω από το σύνολο της ανθρώπινης ζωής· πως η επιστήμη είναι ικανή να λύσει όλα τα προβλήματα… Η υπόθεση πως η επιστήμη απέδειξε πως ο Θεός δεν υπάρχει, δεν έγινε από την ίδια την επιστήμη, αλλά από μια φιλοσοφική θεωρία, με την οποία σχετίστηκε. Ο επιστημονισμός δεν είναι επιστήμη, παρά μια φιλοσοφία, η οποία προϋποθέτει μια πίστη».
Μπερντιάεφ, Ν., Αλήθεια και Αποκάλυψη. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Χ. Μαλεβίτσης, Δωδώνη, Αθήνα, 1967, σελ. 153 και 154.
Ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1874 στο Κίεβο από παλιά οικογένεια αριστοκρατών. Η παιδεία που έλαβε ήταν αρκετά επιμελής, ενώ το οικογενειακό περιβάλλον του ήταν πλούσιο σε πνευματικά ερεθίσματα. Νωρίς από τα φοιτητικά του χρόνια προσελκύεται από τον μαρξισμό αποστασιοποιούμενος όμως από τον αθεϊσμό και τον υλισμό του. Η ενεργής πολιτική του δράση είχε ως συνέπεια την σύλληψή του το 1898 και την τριετή εξορία του στη βόρρεια Ρωσία μεταξύ 1900 και 1903. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του γράφει τα πρώτα του έργα. Με τη λήξη της εξορίας του πραγματοποιεί ολιγόμηνο ταξίδι στην Χαϊδελβέργη όπου παρακολουθεί τις παραδόσεις του Βίλχελμ Βίντελμπαντ. Σημαντική γνωριμία για την πνευματική του πορεία υπήρξε ο Σέργιος Μπουλγκάκοφ. Ο Μπουλγκάκοφ θα του γνωρίσει «την ασκητική και μυστική παράδοση» της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ανάμεσα στα 1908 και 1911 ταξίδεψε στην Ευρώπη για να μελετήσει τη φιλοσοφία και να έλθει σε επαφή με φιλελεύθερους πολιτικούς εξόριστους της πατρίδας του. Το 1919 συστήνει στη Μόσχα την Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια και το 1920 αρχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας φιλοσοφία. Το περιεχόμενο της δράσης του αυτής και ειδικότερα η από μέρους του κριτική του υλισμού και του αθεϊσμου, είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αστυνομία και να του επιβληθεί ισόβια εξορία. Έτσι μαζί με άλλους διαφωνούντες προς το κομμουνιστικό καθεστώς διανοούμενους απελάθηκε το 1922. Το Βερολίνο θα είναι ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, και θα παραμείνει από το 1922 μέχρι το 1924. Εκεί θα ιδρύσει τη Θρησκειοφιλοσοφική Ακαδημία την οποία θα μεταφέρει στο Παρίσι «κέντρο των Ρώσσων εμιγκρέδων». θα εγκατασταθεί στο Κλαμάρ. Εκδίδει παράλληλα το περιοδικό Η οδός. Η παρισινή περίοδός του θα είναι η πιο γόνιμη μια και θα γράψει τα πιο πολλά βιβλία του τα οποία θα μεταφραστούν στα γαλλικά και άλλες γλώσσες. Ο Μπερντιάεφ πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1948.
Αξιολογώντας:
Η αμφιβολία ως στοιχείο της πίστης.
- «Ανακριτική καρέκλα»: Οι μαθητές/μαθήτριες «ανακρίνουν/ερωτούν» βιβλικό πρόσωπο, με βάση γνωστό περιστατικό αμφιβολίας ή δυσπιστίας (π.χ. κλήση μαθητών, διάλογος μαθητών πριν την ανάσταση του Λαζάρου, απόστολος Θωμάς, απόστολος Πέτρος κ.ά.).
- Εναλλακτικά:
«Γραφή σεναρίου» με βάση την τεχνική «αρχή, μέση ή τέλος»: Η κάθε ομάδα επιλέγει να γράψει την αρχή ή τη μέση ή το τέλος του σεναρίου με τις φράσεις «πιστεύω, Κύριε, βοήθει μου τη απιστία» (Μκ 9, 24) ή «Σας βεβαιώνω πως, αν έχετε πίστη έστω και σαν κόκκο σιναπιού, θα λέτε σ’ αυτό το βουνό “πήγαινε από ’δω εκεί”, και θα πηγαίνει· και τίποτα δε θα είναι αδύνατο για σας» (Μτ 17, 20).
Ψηλάφηση του Θωμά. Ψηφιδωτό από μονή Δαφνίου 11ου αι.
Επιλέγεται η βιωματική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Βιώνοντας:
Εμπειρίες σχετικές με την εμπιστοσύνη σε πρόσωπα ή θεσμούς. Η πίστη ως κοινωνικό γεγονός.
- «Παιχνίδι ρόλων: Οδήγησε τον τυφλό»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ζεύγη. Ο/Η Α οδηγεί τον/την Β που έχει κλειστά τα μάτια, και τον/την μετακινεί σιγά σιγά στην αίθουσα. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την εμπιστοσύνη στις καθημερινές μας σχέσεις με βάση την ερώτηση: Ποιον πιστεύουν, γιατί και με ποιες προϋποθέσεις; (τον έμπιστο φίλο, τους γονείς ή δασκάλους, τα δελτία ειδήσεων, τον πολιτικό κ.ο.κ.). Συνοψίζουν τα συμπεράσματα σε σύντομη λίστα.
- Εναλλακτικά:
Ομαδοσυνεργασία – «Σύνδεση λέξεων»: Δίνονται καρτέλες με λέξεις που συνδέονται με την πίστη (ή γράφονται στον πίνακα), π.χ. εμπιστοσύνη, απιστία, ευπιστία, δυσπιστία, κακοπιστία, ολιγοπιστία, πιστωτικό γεγονός, πιστωτικό σύστημα, εμπιστοσύνη αγορών, πείθω, πειστήριο, πίστωση, πεποίθηση, αυτοπεποίθηση κ.ά. (Επικουρικά, για κάποιες λέξεις δίνονται και οι σημασίες τους από λεξικό). Σε ένα φύλλο χαρτιού Α4 ή Α3, οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν στο κέντρο τη λ. πίστη με κεφαλαία, και γύρω της επιχειρούν να βάλουν τις υπόλοιπες λέξεις εξηγώντας τη σχέση τους με την πίστη. Ακολουθεί συζήτηση με ερωτήσεις (π.χ. Πώς η πίστη συγκροτεί την κοινωνικότητα, τη συνεργασία, την πρόοδο; Πώς συμβάλλει στην έρευνα και τη γνώση; Στην υγεία; Πώς ισορροπούν η πίστη και η κριτική σκέψη;).
Νοηματοδοτώντας:
Διάκριση των εννοιών της πίστης και της ιδεολογίας.
- «Σύγκριση κειμένων – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS)»: Μελέτη πηγών/παραθεμάτων/κειμένων που περιγράφουν το γεγονός της πίστης, την ποιότητα, το είδος, τη γέννηση, την αμφιβολία, την πίστη, τις δυνατότητες που γεννά η πίστη, την πίστη ως οικοδόμηση προσωπικής σχέσης, την πίστη ως εμπιστοσύνη (π.χ. Γεν 22, 1-3· 9-12, Ψαλμ 139, 1-5, 7-10· 23-24, Μτ 14, 28-33, Μκ 9, 23-24, A Κορ 13,2, Εβρ 11,1, Σχολικό Βιβλίο Θρησκευτικών Β΄ Λυκείου, ΔΕ 24, Γιανναράς, 1996, Ware, 1984). Σύγκριση με κείμενα που παρουσιάζουν την πίστη ως ιδεολογία (Γιανναράς, 2007, Μαντζαρίδης, 1990).
- Εναλλακτικά:
«Ρόλος στον τοίχο»: Γράφεται στον πίνακα η ερώτηση: Πίστη ή ιδεολογία; Στη συνέχεια, διαβάζεται στην ολομέλεια η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου (Λκ 18,9-14). (Επικουρικά μπορούν να δοθούν λίγες πληροφορίες για την ομάδα των Φαρισαίων, Σχολικό Βιβλίο Β΄ Γυμνασίου, σ. 16). Στερεώνεται στον τοίχο ένα μεγάλο χαρτί μέτρου με το περίγραμμα ενός ανθρώπου. Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να γράψουν με χρωματιστούς μαρκαδόρους: α) μέσα στο περίγραμμα τις σκέψεις και βεβαιότητες του Φαρισαίου, και β) έξω από το περίγραμμα τις σκέψεις του κοινωνικού περίγυρου του Φαρισαίου ή τις δικές τους σκέψεις και συναισθήματα. Την ώρα που γράφουν, διαβάζουν φωναχτά τι γράφουν και το δικαιολογούν, χωρίς την παρέμβαση του/της εκπαιδευτικού. Στο τέλος, προσπαθούν να απαντήσουν (προφορικά ή γραπτά) στο αρχικό ερώτημα που τέθηκε στον πίνακα (Πίστη ή ιδεολογία;).
1. Αγιογραφικά χωρία:
Γεν 22,1-3· 9-12: Η θυσία του Ισαάκ
…ο Θεός δοκίμασε τον Αβραάμ και του είπε: «Αβραάμ!» Εκείνος απάντησε: «Ορίστε». «Πάρε το γιο σου», του λέει ο Θεός, «το μονογενή, που τον αγαπάς, τον Ισαάκ, και πήγαινε να τον θυσιάσεις…».
Ο Αβραάμ σηκώθηκε νωρίς το πρωί, σαμάρωσε το γαϊδουράκι του και πήρε μαζί του δύο από τους δούλους του και το γιο του τον Ισαάκ. […]
Όταν έφτασαν στον τόπο που τους είχε πει ο Θεός, ο Αβραάμ έχτισε εκεί το θυσιαστήριο, ετοίμασε τα ξύλα, έδεσε το γιο του τον Ισαάκ και τον έβαλε στο θυσιαστήριο πάνω από τα ξύλα. Ύστερα άπλωσε το χέρι του και πήρε το μαχαίρι για να σφάξει το παιδί του. Αλλά ο άγγελος του Κυρίου τού φώναξε από τον ουρανό και του είπε: «Αβραάμ, Αβραάμ!» Κι εκείνος απάντησε: «Ορίστε». Και του είπε: «Μην απλώσεις χέρι στο παιδί και μην του κάνεις τίποτε, γιατί τώρα ξέρω ότι φοβάσαι το Θεό και δε μου αρνήθηκες το μοναχογιό σου».
Μτ 14, 28-33: Ο Ιησούς περπατάει πάνω στα νερά της λίμνης
[…] Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κύριε, αν είσαι εσύ, δώσε μου εντολή να έρθω κοντά σου περπατώντας στα νερά». Κι εκείνος του είπε: «Έλα». Κατέβηκε τότε από το πλοίο ο Πέτρος κι άρχισε να περπατάει πάνω στα νερά για να πάει στον Ιησού. Βλέποντας όμως τον ισχυρό άνεμο φοβήθηκε, κι άρχισε να καταποντίζεται· έβαλε τότε τις φωνές: «Κύριε, σώσε με!» Αμέσως ο Ιησούς άπλωσε το χέρι, τον έπιασε και του λέει: «Ολιγόπιστε, γιατί σε κυρίεψε η αμφιβολία;» Και μόλις ανέβηκαν στο καΐκι κόπασε ο άνεμος. Τότε όσοι ήταν στο καΐκι ήρθαν και τον προσκύνησαν λέγοντας: «Αληθινά, είσαι ο Υιός του Θεού!».
Αναλύοντας:
Η πίστη στον Τριαδικό Θεό ως προσωπική σχέση εμπιστοσύνης
- «Σήμανση και υπογράμμιση κειμένου»: Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν θεολογικό κείμενο (π.χ. Σχολικό Βιβλίο Θρησκευτικών Β΄ Λυκείου ΔΕ 24, Ware, 1984) και υπογραμμίζουν τα σημεία όπου η σχέση με τον Θεό παρουσιάζεται ως σχέση εμπιστοσύνης.
- Εναλλακτικά:
«Συντάσσουν σειρά θέσεων»: Περνώντας από το «πιστεύω ότι ο Θεός είναι Τριαδικός» στο «πιστεύω στον Τριαδικό Θεό». Οι μαθητές/μαθήτριες κατασκευάζουν δύο πίνακες με τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών τρόπων κατανόησης της πίστης και τις προεκτάσεις τους στις κοινωνικές μας σχέσεις. Κριτικός αναστοχασμός.
Εφαρμόζοντας:
Σύζευξη πίστης και αγάπης στον χώρο της κοινωνίας.
- «Επ’ αυτού θα είχα να πω»: Οι μαθητές/μαθήτριες εκφράζουν γνώμες και τοποθετήσεις πάνω σε ρήσεις πνευματικών ανθρώπων ή αγίων (π.χ. άγιος Παΐσιος, γερόντισσα Γαβριηλία, άγιος Πορφύριος) για τη σύζευξη πίστης και αγάπης στον χώρο της κοινωνίας.
- Εναλλακτικά:
«Μελέτη περίπτωσης» – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS): Με βάση τους λόγους και το παράδειγμα ζωής του αγίου Πορφυρίου, οι μαθητές/μαθήτριες μελετούν πώς η πίστη συνδέεται με την αγάπη.
1. Πίστη και αγάπη
- Γέροντα, τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στην πίστη και την αγάπη;
- Πρώτα είναι η πίστη και μετά έρχεται η αγάπη. Πρέπει να πιστεύει κανείς, για να αγαπάει. Δεν μπορεί να αγαπήσει κάτι που δεν το πιστεύει. Γι’ αυτό, για να αγαπήσουμε τον Θεό, πρέπει να πιστέψουμε στον Θεό. Ανάλογη με την πίστη που έχει κανείς είναι και η ελπίδα και η αγάπη και η θυσία για τον Θεό και τον πλησίον. Η θερμή πίστη στον Θεό γεννάει την θερμή αγάπη προς τον Θεό και προς την εικόνα του Θεού, τον συνάνθρωπό μας. Και από την υπερχείλιση της αγάπης μας – που δεν χωράει στην καρδιά και χύνεται έξω – ποτίζονται και τα καημένα τα ζώα. Πιστεύουμε πολύ, αγαπάμε πολύ.
Βαθιά στις σκοτεινές κοιλάδες πεθαίνουνε οι πεινασμένοι. Αλλά εσύ τους δείχνεις το ψωμί, και τους αφήνεις να πεθαίνουν. Εσύ έχεις θρονιαστεί αιώνιος κι αόρατος κι αστράφτεις ανελέητος πάνω απ’ το αιώνιο Σχέδιό σου. Άφησες να πεθάνουνε οι νέοι κι οι χαροκόποι μα αυτούς που θέλαν να πεθάνουν, δεν τους άφησες… Πολλοί από κείνους που τώρα έχουν σαπίσει πιστεύανε σε σένα, και πεθάναν γεμάτοι εμπιστοσύνη. Άφησες τους φτωχούς φτωχοί να μείνουνε χρόνια και χρόνια γιατί ήτανε οι πόθοι τους πιο όμορφοι απ’ τον Παράδεισό σου. Πεθάνανε, αλίμονο, πριν δουν το φως σου πεθάνανε μακάριοι, όμως – και σαπίσαν παρευθύς. Λένε πολλοί πως δεν υπάρχεις και τόσο το καλύτερο. Μα πώς μπορεί να μην υπάρχει αυτό που μπορεί έτσι να ξεγελά; Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν χωρίς εσένα να πεθάνουν – πες μου, τι σημασία έχει – τ’ ότι δεν υπάρχεις;
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ύμνος στο Θεό. Μελοποίηση: Ζωή Τάχα.
Έχω 35 χρόνια να πάω στον κινηματογράφο. Νέος πήγαινα συχνά. Περισσότερο θέατρο. Μια ημέρα επισκέφθηκα έναν φίλο αγιογράφο στις Καρυές του Αγίου Όρους και μου πρότεινε να μου δείξει μια ταινία στον υπολογιστή του. Προσποιήθηκα ότι βιάζομαι, για ν' αποφύγω. Στην επιμονή του υπέκυψα και δεν μετάνιωσα.
Ήταν μια ταινία του ρώσου σκηνοθέτη P. Lounguine, που δεν τον γνώριζα καθόλου, που με καθήλωσε στο άβολο κάθισμά μου κοντά στο δίωρο. Δεν είμαι τεχνοκριτικός. Θα καταθέσω ταπεινά την ευχάριστη έκπληξη της ωραίας εντυπώσεώς μου. Σ' ένα μικρό νησί του παγωμένου βορρά της Ρωσίας είναι ένα ορθόδοξο μοναστήρι με καμιά εικοσαριά μοναχούς και την τυπική καθημερινή ζωή του. Ξεχωρίζει η μορφή του μοναχού Ανατόλιου. Ζει έξω από το μοναστήρι, σε μια καρβουναποθήκη, κάπως ιδιόρρυθμα. Οι συμμοναστές του δεν φαίνεται να τον συμπαθούν ιδιαίτερα, παρότι εργάζεται κοπιαστικά και τους θερμαίνει με το κάρβουνο. Κάποιοι επισκέπτες όμως τον συμπαθούν και θεωρώ ότι βοηθούνται από την προσευχή του. Αυτό το τελευταίο ξενίζει τους άλλους μοναχούς, που θέλουν να πιστεύουν πως μόνο αυτοί γνωρίζουν να ερμηνεύουν τον τρόπο που επιχέεται η χάρη του Θεού στους ανθρώπους. Είναι τραγικό να υπηρετείς ισόβια το Θεό της αγάπης και να μην αγαπάς αληθινά.
Νομίζω πως ο σκηνοθέτης έχει συλλάβει καλά το βαθύ νόημα της Ορθοδοξίας, κάτι που σπάνια συναντάται, αν και είμαι ανενημέρωτος. Η αυτοδικαιωτική ηθική απομόνωση από την αγιότητα, που είναι πάντα ταπεινή και με πολλή αγάπη. Οι προϊστάμενοι του μοναστηριού έχουν πολλές γνώσεις, πολλά πράγματα και ο κόσμος τους τρέφει μεγάλη εκτίμηση, όμως τους λείπει η αληθινή ταπείνωση και η θυσιαστική αγάπη. Ο Ανατόλιος πλησιάζει τον Θεό γυμνός, δίχως προφυλάξεις, επιφυλάξεις, όρους και δοσοληψίες. Παρουσιάζεται ατόφιος, αυτός που είναι στην πραγματικότητα. Δίχως μάσκες, ψευτοευγένειες και χαζοκαλοσύνες. Ανυπόκριτα γνήσιος, αληθινός, μετανοημένος, με συναίσθηση της αμαρτωλότητάς τους. Ο Ανατόλιος είναι ακτήμων, ελεύθερος, ενάρετος. Κρύβει όμως την αρετή του με τη διά Χριστόν σαλότητα. Αδιαφορεί για την εκτίμηση των ανθρώπων, νοιάζεται πολύ για τη σωτηρία της ψυχής του και βοηθά τους άλλους από πραγματική αγάπη, δίχως να προσδοκά έπαινο, κέρδος, τιμή. Δεν γίνεται όμως μίζερος, παραπονιάρης και κακομοίρης. Δεν προκαλεί τον οίκτο. Η στάση του έχει μια υπέροχη σεμνότητα και γενναιότητα.
Μέσα στην απέραντη μοναξιά του ο Ανατόλιος αισθάνεται ζωντανή την παρουσία του Θεού στη ζωή του και ελπίζει ακράδαντα στη συγχώρεσή του για τα μεγάλα του ανομήματα. Βαδίζει κουρασμένος και ταλαιπωρημένος δίχως τα δεκανίκια της υποστήριξης και της ψευτοπαρηγοριάς. Έχει μια αρχοντιά η ταπείνωσή του κι ένα ηρωισμό η άσκησή του. Δεν ξεγελά κανένα και δεν ξεγελιέται. Ξέρει ποιος είναι, τι κάνει και γιατί το κάνει. Τον φωτίζει ο Θεός και γίνεται άφοβος κι ελπιδοφόρος.
Θα μπορούσε η Ορθοδοξία να εμπνεύσει την τέχνη. Δυστυχώς, αυτό δεν συμβαίνει. Υπάρχει μια δυσπιστία κι επιφύλαξη των καλλιτεχνών, των λογοτεχνών και των διανοούμενων στις πηγές της ορθόδοξης πίστης. Ο καταπληκτικός Ντοστογιέφσκι των "αδελφών Καραμαζόφ", ο υπέροχος Παπαδιαμάντης των ωραιότατων διηγημάτων, ο Ταρκόφσκι των ταινιών με νόημα και ουσία, ο Σολωμός των κατανυκτικών στίχων έχουν από τους Νεοέλληνες λησμονηθεί. Ο ρώσος σκηνοθέτης P. Lounguine διάβασε Γεροντικά και Συναξάρια και κατάλαβε καλά τι σημαίνει ορθόδοξη πνευματικότητα. Έτσι το "νησί του" μας διδάσκει ότι άνθρωπος δεν είναι μόνο όποιος τρώει και κοιμάται, κερδίζει και εξουσιάζει. Αληθινός άνθρωπος είναι όποιος γνωρίζει να υπομένει, ν' αγαπά κι ελπίζει. Ο Ανατόλιος είναι ένας τέτοιος άνθρωπος.
Η μεγάλη ή η μικρή οθόνη μάς παρουσιάζουν συνεχώς τον αγχωμένο υπεράνθρωπο, τον εξουσιαστή, τον εξυπνάκια, τον υποκριτή, τον ανερχόμενο πατώντας επί πτωμάτων ή τον παλιάνθρωπο που αισχρολογεί, ασχημονεί, υβρίζει, ψεύδεται, απατά και κολακεύει. Σπάνια η αγιότητα στον κόσμο και δεν παρουσιάζεται πια.
Ο Ανατόλιος δεν μπορεί πλέον να είναι ήρωας καμιάς ελληνικής ταινίας.
Δεν είναι ένας διά Χριστόν σαλός της αρχαίας αγιοτρόφου ορθόδοξης παράδοσης, αλλά ένας ενοχλητικός, άξεστος, βαρύς, θεοπάλαβος καλόγερος. Κι όμως η παράδοση κρυμμένη υπάρχει και στο Άγιον Όρος και αλλού.
Ευχαρίστησα τον καλό φίλο για την ευκαιρία που μου έδωσε να δω έστω κι έτσι την ωραία αυτή ταινία, που με γέμισε σκέψεις και μερικές θέλησα να μεταφέρω εδώ. Δεν ξέρω τι κατάφερα, πάντως αν σας δοθεί η ευκαιρία δείτε την ταινία αυτή και νομίζω δεν θα μετανιώσετε. Έχει κάτι να πει. Μη μείνουμε σε αυτές που δεν λένε τίποτε, μα τίποτε ...
Το νησί 2006
Δραματική ταινία/Βιογραφική ταινία ‧ 1 ώ. 52 λ.
Ημερομηνία κυκλοφορίας στο σινεμά: 23 Νοεμβρίου 2006 (Καζακστάν)
Σκηνοθέτης: Pavel Lungin
Εκδότρια: Albina Antipenko
Βραβεία: Βραβείο Νίκα Καλύτερου Α' ανδρικού ρόλου,
Υποψηφιότητες: Βραβείο Νίκα Καλύτερου σκηνογράφου
Επιλέγεται η βιωματική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Βιώνοντας:
Ο ιδανικός άνθρωπος, ο ήρωας, ο άγιος.
- «Έντεχνος συλλογισμός (Artful thinking) – Ακούγοντας πέντε επί δύο-5Χ2 (παραλλαγή του δέκα επί δύο-10Χ2)»: Οι μαθητές/μαθήτριες ακούν δύο φορές ένα τραγούδι (π.χ. Δ. Σαββόπουλος, Ωδή στον Καραϊσκάκη, Θ. Παπακωνσταντίνου/Γ. Χαρούλης, Άγιοι). Σε δύο στήλες συμπληρώνουν σε δύο φάσεις: Χαρακτηριστικά του ήρωα/Χαρακτηριστικά του αγίου.
- Εναλλακτικά:
«Σύνταξη κειμένου – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS)»: Οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν μια αγγελία σε εφημερίδα με τίτλο «Άνθρωπον ζητώ» περιγράφοντας τα στοιχεία του χαρακτήρα που θα ήθελαν να έχει.
Νοηματοδοτώντας:
Χαρακτηριστικά και ποικίλες μορφές αγιότητας.
- «Μελέτη περίπτωσης – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS)»: Οι μαθητές/μαθήτριες μελετούν τον βίο ενός «διαφορετικού» αγίου/μιας «διαφορετικής» αγίας, μάρτυρα, οσίου/οσίας, ποιμένα, ηγέτη, διακόνισσας κ.λπ. (π.χ. άγιος Διονύσιος Ζακύνθου, οσία Σοφία Κλεισούρας κ.ά.). Τους δίνονται ερωτήσεις: Ποιο είναι το βασικό στοιχείο της ζωής του συγκεκριμένου αγίου; Τι σε παραξενεύει περισσότερο; Τι θαυμάζεις περισσότερο; Παρουσίαση στην ολομέλεια.
- Εναλλακτικά:
«Κύκλος του κουτσομπολιού»: Διαβάζεται στην ολομέλεια ένα επεισόδιο από τη ζωή του Αγίου Συμεών του διά Χριστόν σαλού (Σχολικό Βιβλίο Γ΄ Λυκείου, ΔΕ 6). Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε δύο ομάδες σχηματίζοντας δύο ομόκεντρους κύκλους. Οι μαθητές/μαθήτριες του εσωτερικού κύκλου μπαίνουν στη θέση του διά Χριστόν σαλού και ακούν ό,τι τους λένε οι μαθητές/μαθήτριες του εξωτερικού κύκλου. Ο εξωτερικός κύκλος εκφράζει φήμες, γνώμες για το πρόσωπό του. Οι μαθητές/μαθήτριες μιλούν με τη σειρά, ο ένας/μία μετά τον άλλο/άλλη και μετά ταυτόχρονα. Στη συνέχεια, οι ομάδες αλλάζουν θέση και η διαδικασία επαναλαμβάνεται.
Άγιος Διονύσιος Αιγίνης (ο Ζακυνθινός)
Ο Άγιος Διονύσιος καταγόταν από τη Ζάκυνθο, από την επίσημη και ηρωική οικογένεια των Σιγούρων. Έλαβε ιδιαίτερη μόρφωση. Ο ζήλος του για τη βασιλεία του Θεού τον οδήγησε στη μονή Στροφάδων, όπου ως μοναχός έλαβε το όνομα Δανιήλ. Εκεί έζησε με πολλή ασκητικότητα, παρότι ήταν νέος στην ηλικία. Η φήμη του εξαπλώθηκε στο νησί. Ο επίσκοπος Αθηνών Νικάνορας, εκτιμώντας την προσωπικότητα του Αγίου, τον χειροτόνησε επίσκοπο Αιγίνης ονομάζοντάς τον Διονύσιο. Ο Άγιος εκτελούσε τα ποιμαντικά του καθήκοντα ακούραστα. Αναδείχθηκε δάσκαλος, πατέρας και παιδαγωγός των παιδιών. Σε κάθε πρόβλημα, δυσκολία, φτώχεια αλλά και χαρά ο Άγιος ήταν παρών. Κήρυττε τις μεγάλες αλήθειες του Χριστιανισμού με απλά λόγια, ώστε να είναι κατανοητές από όλους. Του είχε δοθεί από τον Θεό και το διορατικό χάρισμα. Εξαιτίας όλων αυτών η φήμη του εξαπλώθηκε σε όλες τις γύρω περιοχές. Το 1579 ο Άγιος παραιτήθηκε από τη θέση του, καθώς ποτέ δεν επιθύμησε τη φήμη και τη δόξα. Επέστρεψε στη Ζάκυνθο και αποσύρθηκε στο μοναστήρι της Αναφωνήτριας. Από εκεί βοηθούσε τα άπορα παιδιά να μάθουν γράμματα και ανέπτυξε αξιόλογο φιλανθρωπικό έργο. Η χριστιανική αγάπη και η συγχωρητικότητά του ήταν μεγάλη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι προστάτεψε τον φονιά του αδερφού του από αυτούς που τον καταζητούσαν. Το περιστατικό συνέβη, όταν εξαιτίας μιας παλιάς διαμάχης μεταξύ της οικογένειας του και της οικογένειας του φονιά, ο τελευταίος σκότωσε τον αδερφό του Αγίου και κυνηγημένος ζήτησε καταφύγιο σε έρημους τόπους. Κατέληξε στο μοναστήρι της Αναφωνήτριας και ζήτησε άσυλο από τον Ηγούμενο, δηλαδή τον Άγιο Διονύσιο, χωρίς να γνωρίζει ποιος είναι. Ο Άγιος τον ρώτησε γιατί είναι φοβισμένος και τι του συνέβη και εκείνος ομολόγησε ότι καταδιώκεται από τους συγγενείς του Σιγούρου, τον οποίο σκότωσε. Ο Άγιος σαν άνθρωπος και αδερφός λυπήθηκε πολύ. Παρότι η καρδιά του πληγώθηκε, του πρόσφερε φαγητό, νερό και τον συμβούλεψε να μετανοήσει, χωρίς να του αποκαλύψει ποιος είναι. Τον οδήγησε σε ασφαλές μέρος, του έδωσε τα απαραίτητα εφόδια – χρήματα και τρόφιμα – τον έβαλε σε ένα πλοίο και τον φυγάδευσε στην Πελοπόννησο.
Η ζωή του συνεχίστηκε έτσι μέχρι το τέλος. Τα θαύματα που επιτέλεσε ο άγιος εν ζωή, αλλά και μετά θάνατον είναι πολλά. Το σκήνωμα του διατηρήθηκε αναλλοίωτο και οι Ζακυνθινοί τον ανακήρυξαν πολιούχο και προστάτη του νησιού τους.
- Ομαδοσυνεργασία – «Πέντε π και ένα γ (5W1H)»: Δίνεται θεολογικό κείμενο όπου αναλύεται το «Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις» - «Εἷς ἅγιος…» (π.χ. Ζηζιούλας, 2001). Οι μαθητές/μαθήτριες το επεξεργάζονται ομαδοσυνεργατικά ακολουθώντας τις ερωτήσεις του μοτίβου (Ποιο προσφέρεται; Πού γίνεται; Πότε γίνεται; Ποιος λέει τη φράση, ποιος απαντάει και ποιοι είναι οι άγιοι; Πώς εξηγείται; Γιατί είναι σημαντικό;).
- Εναλλακτικά:
«Θετικό-Αρνητικό»: Διαβάζεται σε ολομέλεια ένα θεολογικό κείμενο για την αγιότητα (π.χ. μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου, 2008). Στη συνέχεια, οι μαθητές/μαθήτριες παίρνουν θέση στην αίθουσα ανάλογα με το πόσο συμφωνούν ή όχι με την κάθε πρόταση που διαβάζεται από τον/την εκπαιδευτικό (π.χ. Η αγιότητα είναι ατομικό κατόρθωμα./Η ύλη μπορεί να αγιαστεί./Άγιος είναι ο τέλειος άνθρωπος, ο αναμάρτητος. /Άγιος είναι ο μετανοών, κ.ο.κ.). Θα πρέπει να είναι σε θέση να δικαιολογήσουν τη στάση τους.
1. Η αγιότητα
Η αγιότητα είναι η ουσιαστική σχέση με τον Θεό. Η υπακοή στην εντολή του να γίνουμε άγιοι, όπως είναι Αυτός. Χριστιανός σημαίνει αυτός που αγαπά τον Χριστό και βαδίζει ελεύθερα, αβίαστα, φιλότιμα, πρόθυμα και πρόσχαρα την οδό του αγιασμού. Αγιότητα σημαίνει ν’ ακολουθείς τον Χριστό και στη Γεθσημανή και στον Γολγοθά. Αγιότητα ακόμη σημαίνει πλήρη και παντοτινή αποδοχή του όποιου θείου θελήματος. Αγιότητα είναι αληθινή αγάπη του σταυρού, απ’ όπου πηγάζει η αληθινή ζωή.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία μας δεν αποδίδει ποτέ λατρεία στους αγίους μας παρά μόνο τιμή. Οι άγιοι είναι πάντοτε πιστά, αγαθά και αγωνιζόμενα μέλη της Εκκλησίας. Πρόκειται για απλούς, ταπεινούς, γνήσιους, καθαρούς, μετανοημένους, χριστιανούς. Δεν πρόκειται για εξωγήινους και υπεράνθρωπους, για ιδιαίτερα ταλαντούχους, πανέξυπνους και πανέμορφους, παντογνώστες και αλάνθαστους. Όλοι οι άγιοι είναι γνήσιοι ταπεινόφρονες και αγωνιστές. Το παράδειγμά τους αξίζει να εμπνέει όλους τους χριστιανούς. Οι άγιοι ήταν σαν κι εμάς. Ορισμένοι μάλιστα, παλαιότεροι και σύγχρονοι, και σε αρκετά πιο δύσκολες θέσεις από εμάς. Ασθενείς, πτωχοί, ταλαιπωρημένοι, κατηγορούμενοι, συκοφαντημένοι, εξορισμένοι, κυνηγημένοι και αδικημένοι.
Ο άγιος αποκτά νου Χριστού, άγεται από το Άγιον Πνεύμα. Ένας άγιος μπορεί να ’ναι και παχύς, να γράφει ή να μιλάει πολύ, να είναι βαριά ασθενής. Ένας άγιος δεν έχει όλα τα χαρίσματα μαζί. Δεν τα γνωρίζει οπωσδήποτε όλα. Ο άγιος μπορεί να ’ναι και στο μοναστήρι και στη σκήτη και στο κελλί και στο χωριό και στην πόλη. Τον καλύπτει η χάρη του Θεού, τον πλουτίζει η ταπείνωση, τον χαροποιεί η αδοξία, τον χαρακτηρίζει η αυτομεμψία, η αυτοκατάκριση και ο συνεχής αυστηρός αυτοέλεγχος.
Η αγιότητα είναι ανοιχτός κήπος. [...] Δεν αποκλείεται κανένας από την αγιότητα. Όποιος αγαπήσει πολύ τον Χριστό και την αγάπη του δείξει έμπρακτα, ταπεινωθεί και αγωνισθεί, αγιάζει, χαριτώνεται, φωτίζεται.
Δεν θα πρέπει να λησμονάμε πως αρκετοί άγιοι ήταν σαν κι εμάς κι ορισμένοι χειρότεροι και από εμάς. Αυτό [...] δίνει μεγάλο κουράγιο σε όλους μας.
Λίαν εύστοχα ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σε μία ομιλία του [...] λέγει πως οι πιστοί ενισχύονται και παρηγορούνται όταν πληροφορούνται τα παθήματα του αποστόλου, που όμως δεν του ελάττωσαν την αγωνιστικότητά του, αλλά μάλλον την αύξησαν. Ο ίδιος ο άγιος Χρυσόστομος, ο αγέρωχος αυτός και δυνατός άνθρωπος, που δεν άντεχε την αδικία στους άλλους, είχε μία ακόμα ιδιοτροπία και νευρικότητα, αν καλομελετήσουμε τον βίο του. Αυτό φρονούμε τον κάνει πιο σπουδαίο. Ήταν γνήσιος, ατόφιος, ντόμπρος, αληθινός. Ήταν αυτός που ήταν, ανυπόκριτος, αυθεντικός, ακούραστος. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο σοφός και βαθύς και γλυκύς άνθρωπος, ήταν σκεφτικός, μαζωμένος, κάπως δειλός, φοβισμένος, κλειστός τύπος, θα τον έλεγε κανείς σήμερα και «μελαγχολικό». Στις πρώτες φασαρίες με τους αιρετικούς στην Κωνσταντινούπολη πήρε το πλοίο και πήγε στον Πόντο να γράφει ποιήματα. Αγίασε έτσι όπως ήταν, αυτός που ήταν, δεν άλλαξε τύπο και χαρακτήρα.
Στις ρίζες της λέξης άγιος συναντάμε την αγιότητα, την καθαρότητα, τη δύναμη, που προκαλούν έλξη και δέος, θαυμασμό και πίστη. Άγιος τελικά όμως είναι αυτός που αγαπά πολύ τον Θεό και τα πλάσματά του, που ενώνεται μαζί του, θεώνεται. Κανένας άγιος δεν αποζητά την προσωπική του δόξα, αλλά όλοι ζητούν και θέλουν μόνο τη δόξα του Πανάγιου Τριαδικού [...] Θεού. Η αγάπη του Θεού χαριτώνει, ευλογεί, αγιάζει και δοξάζει τους αγίους του. [...] Αγιότητα σημαίνει κοινωνία στη μοναδική αγιότητα του Θεού. Τ’ ασκητικά κατορθώματα δεν υπάρχουν για να βραβευθούν. Δεν στεφανώνονται οι προσοντούχοι, οι γίγαντες της ασκήσεως, οι κολοσσοί της ηθικής αλλά οι ταπεινοί οι πολύ αγαπώντες. Ο μακαριστός Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης πολύ χαρακτηριστικά και όπως πάντα χαριτωμένα έλεγε πως οι άγιοι θα τον αγαπούν τον Χριστό ακόμη και αν υπήρχε περίπτωση να μην υπήρχε ο παράδεισος.
- Ομαδοσυνεργασία – «Κολλάζ - επιτραπέζιο παιχνίδι (παραλλαγή)»: Διανέμεται σε κάθε ομάδα το ταμπλό από ένα επιτραπέζιο «φιδάκι» (σε φωτοτυπία· υπάρχει στο διαδίκτυο). Στη συνέχεια, μοιράζονται καρτέλες με σκόρπιες αρετές (π.χ. άσκηση, μετάνοια, ακατάκριτο, ελεημοσύνη, κ.ά.) και πάθη (π.χ. κατάκριση, εγωισμός, κ.ά.) ή εναλλακτικά, καλούνται οι μαθητές/μαθήτριες να τα σκεφτούν και να τα σημειώσουν ως εξής: Στο κεφάλι κάθε φιδιού ένα πάθος, στη βάση κάθε σκάλας μία αρετή. Επικουρικά δίνονται καθοδηγητικά ερωτήματα, όπως: Ποια «σκάλα» είναι η μεγαλύτερη; Ποια λίγο μικρότερη; Ποιο «φίδι» είναι το μεγαλύτερο; κ.λπ.
- Εναλλακτικά: «Έντεχνος συλλογισμός – Artful thinking: Βλέπω, Ισχυρίζομαι, Αναρωτιέμαι». Με αφορμή ένα κείμενο (π.χ. μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου) και ένα βίντεο που ξεναγεί στο εσωτερικό ενός ναού με αγιογραφίες ή ψηφιακής παρουσίασης με εικόνες αγίων ή τρισδιάστατη περιήγηση μέσω διαδικτύου σε ναό, οι μαθητές/μαθήτριες προσπαθούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις του μοτίβου (Τι βλέπεις - Τι σκέφτεσαι γι’ αυτό που βλέπεις - Τι είναι αυτό που σε κάνει να αναρωτιέσαι;).
