Μια φορά και κάθε καιρό είναι ο Θεός. Από κάποτε είναι και οι άνθρωποι. Οι αναφορές όμως που έρχονται από τη γη για την κατάσταση των ανθρώπων όλο και χειροτερεύουν.Το ανθρώπινο γένος πάει από το κακό στο χειρότερο, παρ’ όλες τις προσπάθειες του Θεού με τους διάφορους αντιπροσώπους που από καιρό σε καιρό στέλνει για να τους συνεφέρει. Μπροστά στην έκρυθμη αυτή κατάσταση η Αγία Τριάδα συνεδριάζει. Αποφασίζει ν’ ακούσει και τις απόψεις των ανθρώπων πάνω στο θέμα και να συζητήσει προτάσεις τους για την αντιμετώπιση του αδιεξόδου.
Σε λίγες μέρες φθάνει ως εκπρόσωπος της ανθρωπότητας μια διακεκριμένη προσωπικότητα, ένας σοφός Σύμβουλος του Αυτοκράτορα που διατηρούσε μεγάλο κύρος ανάμεσα στους ανθρώπους. Κολακευμένος από την προτίμηση δεν άργησε να πάρει θάρρος και να διατυπώσει τις απόψεις του για τη λύση του προβλήματος.
-Προτείνω να ληφθούν δραστικά μέτρα.
-Σαν ποια;
-Να σταλούν άγγελοι με πύρινες ρομφαίες για να συνετίσουν τους ανθρώπους.
-Μα τότε πού πάει η ελευθερία τους;
-Μπροστά στο καλό που θα γίνει, δε βλάφτει να τη στερηθούν προσωρινά.
-Μα καλό δίχως ελευθερία μπορεί να είναι καλό;
Ο σεβαστός Σύμβουλος πέφτει σε κάποια αμηχανία. Κι αναδιπλώνεται, θέλει να φανεί αρεστός και προτείνει αυτό που υποπτεύεται ότι θ’ αρέσει στο Θεό.
-Να σταλούν εκπρόσωποί σας για να τους συμβουλέψουν.
-Μα το μέτρο αυτό δοκιμάστηκε επανειλημμένα και απέτυχε.
Ο σεβαστός Σύμβουλος μπερδεύεται πάλι. Ωστόσο μια νέα ιδέα φωτίζει το μυαλό του.
-Να χορηγήσετε γενική αμνηστεία. Να βγείτε στον εξώστη του Ουρανού και ν’ ανακοινώσετε στους ανθρώπους ότι τους συγχωρείτε για την προσβολή που σας έκαναν και διαγράφετε τις αμαρτίες τους!
-Δεν μπορώ να το κάνω γιατί δεν αισθάνομαι θιγμένος από τα έργα τους. Αλλά κι αν έδινα γενική αμνηστεία, όπως προτείνεις, θα τους ωφελούσε; Πιστεύω πως όχι. Το πρόβλημα δεν είναι ν’ αποκαταστήσω τη σχέση μου με τους ανθρώπους. Ποτέ, άλλωστε, αυτή δε χάλασε. Αλλά ν’ αποκαταστήσουν οι ίδιοι τη σχέση τους με τον εαυτό τους. Στην περίπτωση, όμως, αυτή δεν έχουν τόσο αξία τα γενικά μέτρα που έρχονται απ’ έξω, όσο η αλλαγή των ανθρώπων που γίνεται μέσα τους, η σωστή επανατοποθέτηση του καθενός απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό.
Ο Σύμβουλος τα ‘χασε πλέον οριστικά. Και τότε σκέφτηκε να εφαρμόσει την παλιά, δοκιμασμένη τακτική του, που χρησιμοποιούσε σε δύσκολες στιγμές. -Εσείς τι λέτε; Ρώτησε με προσποιητή αφέλεια. -Λέω να στείλω το Γυιό μου στη γη.
-Απαράδεκτο! του ξέφυγε η λέξη αυθόρμητα. Ταυτόχρονα όμως ένιωσε ότι φέρθηκε με απρέπεια. Σπεύδει να διορθώσει το πράγμα.
-Ίσως, ήταν κάπως βιαστική η κρίση μου. Μάλλον δεν έχω αντίρρηση. Αλλά θα πρέπει να παρουσιαστεί με την ανάλογη εμφάνιση που επιβάλλει η θέση του.
-Δηλαδή, ποια;
-Ε, να! Να περιβληθεί, ας πούμε, μ’ ένα αστρικό σώμα και να συνοδεύεται από μια στρατιά αγγέλων.
-Δε θα εκβιάσει, όμως, έτσι τις ανθρώπινες συνειδήσεις;
Πάλι τα ίδια, σκέφθηκε ο Σύμβουλος με κάποιο εκνευρισμό. Έτσι ξαναγύρισε στη γνωστή του τακτική.
-Εσείς πώς βλέπετε αυτή την αποστολή;
-Σκέφτομαι να γίνει άνθρωπος!
Αστροπελέκι!
-Τι είπατε; Άνθρωπος; Μα αυτό είναι εντελώς ασυμβίβαστο με την αξία του. Δεν κρατήθηκε. Είναι αναξιοπρεπές. Και πάλι δεν κρατήθηκε. Πώς το σκεφτήκατε αυτό;
-Λέγοντας να γίνει άνθρωπος, δεν εννοώ να εμφανιστεί ως άνθρωπος, αλλά να υπάρξει άνθρωπος, να γεννηθεί από μια θνητή γυναίκα.
Μήπως με περιπαίζει; Σκέφτηκε φανερά ενοχλημένος ο καλός μας Σύμβουλος. Μήπως το κάνει για να ελέγξει τη νοημοσύνη μου;
-Δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη σκέψη σας, είπε με θιγμένη αξιοπρέπεια. Εννοείτε να περάσει από τη διαδικασία της ενδομήτριας ζωής, της γέννας, από την ασήμαντη βρεφική ηλικία από... Σταμάτησε από φρίκη. Τον συνέφερε κάπως η σκέψη πως ο Θεός πιθανόν να τον κοροϊδεύει. Τον κοιτάζει εξεταστικά με μια ματιά γεμάτη σημασία. Θα ‘θελε τουλάχιστον να μην πέσει η υπόληψή του.
Ο Θεός ένιωσε την κατάσταση του ανθρώπου. Ήταν κι αυτός όπως όλοι οι άλλοι. Αποκλεισμένος στο δικό του κόσμο. Ένας υπηρέτης που φρόντιζε μόνο «τα του Καίσαρος». Ωστόσο συνέχισε να του ξεδιπλώνει τη σκέψη του.
-Νομίζω ότι σωστά με καταλάβατε. Λέω γεννηθεί από μια θνητή γυναίκα και μάλιστα να μη γεννηθεί στην Πρωτεύουσα, ούτε στα Ανάκτορα, αλλά σε μια ασήμαντη πόλη, στη Βηθλεέμ, ας πούμε, μέσα σ’ ένα σταύλο!
Το πράγμα είχε παραγίνει για το Σύμβουλο. Ένιωσε ότι τον περιπαίζουν. Αν προσπαθούσε τουλάχιστο να περισώσει το κύρος του!… Πήρε το πιο σοβαρό του ύφος και είπε:
-Επιθυμώ εξ ονόματος μου εξ ονόματος όλων των ανθρώπων να δηλώσω ότι διαφωνώ με την πρότασή σας. Παρακαλώ να γραφτεί στα πρακτικά.
Με τη δήλωση αυτή η σύσκεψη έληξε. Ο Θεός σηκώθηκε, τον ξεπροβόδισε μέχρι την πόρτα και τον χαιρέτησε, ευχαριστώντας τον για τη συνεργασία του. Ο Σύμβουλος έφυγε πολύ συγχυσμένος κι αναστατωμένος. Σε όλη τη διαδρομή του γυρισμού μια απορία τριβέλιζε το μυαλό του.
Πώς μπόρεσε ο Θεός να σκεφτεί όλ’ αυτά, έστω και γι’ αστείο;
Επιλέγεται η διερευνητική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
(Οδηγός Εκπαιδευτικού σσ 72-76)
Παρουσιάζοντας:
Σύγχρονα πρότυπα και στοιχεία λατρείας προς αυτά.
- «Έντεχνος συλλογισμός (Artful thinking) – Ερμηνεία και αιτιολόγηση»: Δίνονται στους μαθητές/στις μαθήτριες διάφορες φωτογραφίες (π.χ. οπαδών ποδοσφαιρικής ομάδας ή θαυμαστές σε συναυλία σε παραλήρημα, πασαρέλα ηθοποιών στο κόκκινο χαλί πριν την απονομή βραβείων Oscar, μιας φιλόζωης, ενός ζευγαριού ερωτευμένων κ.λπ.) και τίθενται οι ερωτήσεις του μοτίβου (Τι συμβαίνει; Τι βλέπεις που σε κάνει να το λες αυτό;) με έμφαση στα κοινά στοιχεία των φωτογραφιών (κέντρο προσοχής, αφοσίωση, υπερβολική αγάπη κ.λπ.).
- Εναλλακτικά:
«Ιδεοθύελλα» με τη φράση: «Σύγχρονα πρότυπα των νέων». Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να ονομάσουν τα πρότυπα που έχουν οι νέοι σήμερα, τα οποία σημειώνονται στον πίνακα. Στη συνέχεια, αναφέρουν τους τρόπους με τους οποίους συνήθως εκφράζεται ο θαυμασμός τους προς αυτά.
Εφαρμόζοντας:
Η λατρεία ως αναπόσπαστο στοιχείο της θρησκείας.
- «Έντεχνος συλλογισμός (Artful thinking) – Βλέπω, Ισχυρίζομαι, Αναρωτιέμαι»: Δίνονται/προβάλλονται φωτογραφίες πιστών στη διάρκεια λατρευτικών τελετών και ακολουθούν οι ερωτήσεις του μοτίβου (με βάση το κύριο ερώτημα: Τι κοινό συνδέει όλους αυτούς τους ανθρώπους;).
- Εναλλακτικά:
Ομαδοσυνεργασία - «Ανάλυση Διαστάσεων - Σκέψου, Γράψε, Συζήτησε, Μοιράσου (TWPS)». Οι μαθητές/μαθήτριες αναλύουν τις διαστάσεις της έννοιας λατρεία μελετώντας κείμενα από λεξικό (π.χ. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής), εγκυκλοπαίδεια (π.χ. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια) ή/και θεολογικά συγγράμματα (π.χ. Μεταλληνός, 1995, Κουγιουμτζόγλου, 1999).
Διερευνώντας:
Γνωριμία με τη λατρεία στις μονοθεϊστικές θρησκείες.
- «Πέντε π και ένα γ (5W1H)». Γίνεται παρουσίαση της λατρείας στον Ιουδαϊσμό ή/και στο Ισλάμ (μέσα από σχετικά βίντεο, ηλεκτρονικές παρουσιάσεις θεολόγων στο διαδίκτυο, ή κείμενα, π.χ. Σχολικό Βιβλίο Β΄ Λυκείου, ΔΕ 29, σ. 237-238 για τον Ιουδαϊσμό, Ζιάκας, 2003, για το Ισλάμ). Οι μαθητές/μαθήτριες απαντούν στις ερωτήσεις της δραστηριότητας (Ποιος λατρεύεται; Ποιος προΐσταται στη λατρεία; Πού, Πότε και Πώς γίνεται η λατρεία; Γιατί μετέχουν στη λατρεία οι πιστοί/πιστές των θρησκειών αυτών;).
- Εναλλακτικά:
«Χτίζοντας διαδικτυακές γέφυρες»: Επικοινωνία μέσω διαδικτυακής βιντεοκλήσης με σχολείο της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη ή το εβραϊκό σχολείο ή και σχολείο του εξωτερικού. Πώς λατρεύουν οι μαθητές/μαθήτριες στη δική τους θρησκευτική κοινότητα; Αμφίπλευρη ανταλλαγή. (Απαιτείται προσυνεννόηση και προετοιμασία).
Περισσότερα για τη λατρεία στον Ιουδαϊσμό: (πατήστε στη φώτο)
Περισσότερα για τη λατρεία στο Ισλάμ: (πατήστε στη φώτο)
Αναπλαισιώνοντας:
Οι λατρευτικοί κύκλοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η «λειτουργία μετά τη Λειτουργία».
- Ομαδοσυνεργασία – «Λειτουργικά αινίγματα (παραλλαγή του «βιβλικά αινίγματα - κουΐζ»)»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες. Κάθε ομάδα παίρνει 4 χαρτιά: Ένα που γράφει «Όρθρος», ένα που γράφει «Εσπερινός», ένα που γράφει «Απόδειπνο» κι ένα που γράφει «Θεία Λειτουργία». Στη συνέχεια δίνονται μικρά αποσπάσματα από 5 χαρακτηριστικές προσευχές –κείμενο και, αν χρειάζεται, μετάφραση– από κάθε ακολουθία, γραμμένες σε μικρά ορθογώνια χαρτάκια (π.χ. «Φως ιλαρόν», «Άγιε άγγελε», Δοξολογία, «Σοι παρακατατιθέμεθα» ή «Είδομεν το φως το αληθινόν» κ.λπ.). Οι μαθητές/μαθήτριες πρέπει να βρουν σε ποια ακολουθία αντιστοιχεί η κάθε προσευχή.
Ακολουθεί συζήτηση για τις βασικές προσευχές του ημερήσιου λατρευτικού κύκλου της Εκκλησίας με ερωταποκρίσεις και προσφορά της νέας γνώσης, όταν κρίνεται απαραίτητο. Τονίζεται το περιεχόμενο των προσευχών (π.χ. ευχαριστία προς τον Θεό για όσα δίνει στους ανθρώπους στο ξεκίνημα της μέρας, έκφραση εμπιστοσύνης και παράκλησης κ.λπ.). Τονίζεται, επιπλέον, η διαρκής αναφορά στο τέλος της ζωής, στο αίτημα για «καλή απολογία». Τέλος, διαπιστώνεται ότι στη λατρεία συνδέεται το παρελθόν, το παρόν (οι ανάγκες, η απόγνωση, η δοξολογία) και το μέλλον (Φουντούλης, 1993). Η Θεία Λειτουργία δεν τελειώνει στο «Δι’ ευχών…», αλλά συνεχίζεται μέσα στον κόσμο («λειτουργία μετά τη Λειτουργία», βλ. Σχολικό Βιβλίο της Α΄ Λυκείου, ΔΕ 15, σ. 87).
- Εναλλακτικά:
«Ομαδοσυνεργασία - Ασκήσεις συνάρτησης»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε 3 ή 6 ομάδες που αντιστοιχούν με τον ημερήσιο, εβδομαδιαίο και ετήσιο λατρευτικό κύκλο και αποτυπώνουν σε διάγραμμα τα σημεία ορόσημα της καθημερινότητας και της ζωής τους και παράλληλα με άλλο χρώμα σημειώνουν τους μεγάλους σταθμούς της λατρείας. (Επικουρικά δίνονται αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο της Α΄ Λυκείου, ΔΕ 7 και 15, Τσάμης, 1985, Θεοδώρου, 1998). Οι μαθητές/μαθήτριες συζητούν πώς η λατρεία επιδρά στη ζωή και στην καθημερινότητά του πιστού/της πιστής.
2. Οι χριστιανικές γιορτές και το σχέδιο της θείας οικονομίας
Τα θαυμαστά γεγονότα για τη σωτηρία του ανθρώπου πανηγυρίζονται με τις γιορτές της Εκκλησίας. Σκορπισμένες μέσα στο έτος, μας θυμίζουν την επίγεια ζωή του Κυρίου, της Υπεραγίας Θεοτόκου και των αγίων. Ξαναγεννιέται μέσα μας ο Χριστός, σταυρώνεται, ανασταίνεται. Γι’ αυτό οι υμνογράφοι της Εκκλησίας στους ύμνους και οι Πατέρες στις ευχές χρησιμοποιούν τη λέξη «σήμερον» - «Σήμερον ὁ Χριστός γεννᾶται..». «Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου...». Σήμερα, σαν να ήμαστε τότε παρόντες στο γεγονός, βλέπουμε την Ανάσταση. «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι...».
Οι γιορτές είναι εβδομαδιαίες και ετήσιες. Από τις εβδομαδιαίες η σπουδαιότερη είναι η Κυριακή, η ημέρα του Κυρίου, της Ανάστασής του. Είναι η σταθερή ημέρα τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας. Είναι ακόμη η πρώτη ημέρα της εβδομάδας, ημέρα σωτηρίας και αναδημιουργίας. «Όπως η πρώτη δημιουργία άρχισε την ημέρα της Κυριακής, έτσι και η δεύτερη δημιουργία άρχισε πάλι από την Κυριακή» (Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 44, 5, ΕΠΕ 5,226).
Εκτός από την Κυριακή, και οι άλλες ημέρες της εβδομάδας είναι για την Εκκλησία μας γιορτινές. Έτσι μαζί με τους καθιερωμένους αγίους τιμούμε: τη Δευτέρα τους αγγέλους, την Τρίτη τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, την Τετάρτη το Σταυρό του Κυρίου, την Πέμπτη τους αποστόλους και τον Άγιο Νικόλαο, την Παρασκευή τα Πάθη του Κυρίου και το Σάββατο τους μάρτυρες. Το Σάββατο είναι ακόμη ημέρα μνήμης των νεκρών.
Από το σχολικό βιβλίο των Θρησκευτικών της Α΄ λυκείου, ΔΕ 7:
Η λατρεία στην προοπτική του σήμερα και της καθημερινότητας.
- «Έντεχνος Συλλογισμός (Artful Thinking): Ακούγοντας/Διαβάζοντας 5Χ2 (παραλλαγή του 10x2)»: Διαβάζεται (είτε από τους μαθητές/τις μαθήτριες ατομικά είτε από τον εκπαιδευτικό σε ολομέλεια) η ευχή του Μ. Βασιλείου «Μνήσθητι, Κύριε, ...» (Σχολικό Βιβλίο Α΄ Λυκείου, ΔΕ 15, σ. 85). Οι μαθητές/μαθήτριες σημειώνουν πέντε ομάδες ανθρώπων που αναφέρονται στην ευχή και δικαιολογούν στην ολομέλεια γιατί τους έκαναν εντύπωση. Επαναλαμβάνεται η διαδικασία άλλη μια φορά και οι μαθητές/μαθήτριες σημειώνουν άλλες πέντε ομάδες ανθρώπων. Στο τέλος, προσθέτουν και άλλες ομάδες ανθρώπων που θεωρούν ότι λείπουν.
- Εναλλακτικά:
«Ρόλος στον τοίχο». Με βάση όσα προηγήθηκαν στα προηγούμενα στάδια και τις γνώσεις για τη λατρεία της Εκκλησίας και τη ζωή του πιστού ζητείται από τους μαθητές/τις μαθήτριες να εργαστούν με θέμα: Ο πιστός/Η πιστή εξέρχεται από τη Θεία Λειτουργία. Καλούνται να γράψουν α) μέσα στο περίγραμμα: Τι σκέφτεται, τι αισθάνεται μέσα στον ναό; β) έξω από το περίγραμμα: Τι επιθυμεί, τι οραματίζεται για την κοινωνία;
Επιλέγεται η διερευνητική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Παρουσιάζοντας:
Η Γενετική στον σύγχρονο κόσμο.
- «Πέντε π και ένα γ (5W1H) – Συγκεκριμένη σειρά ερωτήσεων»: Με βάση την περιγραφή για τη Γενετική Μηχανική στο βιβλίο της Βιολογίας Θετικής Κατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου οι μαθητές/μαθήτριες εντοπίζουν πληροφορίες.
- Εναλλακτικά:
«Ιστοεξερεύνηση μέσω διαδικτύου σε ομαδοσυνεργασία»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες και αναζητούν στο διαδίκτυο έννοιες (διαφορετικές η κάθε ομάδα) όπως κλωνοποίηση, γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, ευγονική, θεραπεία με βλαστοκύτταρα κ.λπ., τις καταγράφουν και παρουσιάζουν στην ολομέλεια της τάξης τα θετικά επιτεύγματα και τον λόγο ανάπτυξής τους.
1. Τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA
Οι τεχνικές με τις οποίες ο άνθρωπος επεμβαίνει στο γενετικό υλικό, αποτελούν τη Γενετική Μηχανική. Η Γενετική Μηχανική άνοιξε το δρόμο για νέες, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ερευνητικές και παραγωγικές δυνατότητες, αλλά και για την επίτευξη δύο θεμελιωδών στόχων του ανθρώπου:
α. την κατανόηση των μυστηρίων της ζωής και της εξέλιξης πάνω στη Γη και,
β. τη βελτίωση της υγείας και του τρόπου διαβίωσής του. Η βελτίωση αυτή επιτυγχάνεται με τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής τόσο στην Ιατρική όσο και στη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Η τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές που οδηγούν σε μεταφορά του γενετικού υλικού από τον ένα οργανισμό στον άλλο.
- «Παραγωγή κάρτας γνώσεων σε Ομαδοσυνεργασία»: Δίνεται κείμενο σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την Βιοϊατρική (π.χ. κεφ. IV και V από τη Σύμβαση Οβιέδο). Οι μαθητές/μαθήτριες σε ομάδες δημιουργούν εννοιολογικό χάρτη και ταξινομούν τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής σε σχέση με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Εναλλακτικά:
«Μελέτη περίπτωσης»: Οι μαθητές/μαθήτριες σε ομαδοσυνεργασία μελετούν περιπτώσεις από τη σύγχρονη ειδησεογραφία όπου η Γενετική Μηχανική απειλεί τα ανθρώπινα δικαιώματα [π.χ. Βρετανία 2016: Η Αρχή για την Ανθρώπινη Γονιμοποίηση και Εμβρυολογία (HFEA) έδωσε άδεια για πειράματα τροποποίησης ανθρώπινων εμβρύων στο Ινστιτούτο Francis Crick, στο Λονδίνο] και επισημαίνουν τους ηθικούς προβληματισμούς.
Διερευνώντας:
Θέσεις του Χριστιανισμού για τη Γενετική Μηχανική.
- «Επεξεργασία κειμένου με καθοδηγητικές ερωτήσεις»: Οι μαθητές/μαθήτριες σε ομάδες επεξεργάζονται θεολογικά κείμενα που περιέχουν θέσεις του Χριστιανισμού για τη Γενετική Μηχανική (π.χ. Γιαμβριά, 1997, Μητρ. Μεσογαίας Νικολάου, 2007).
- Εναλλακτικά:
«Σύντομο κείμενο για εξασφάλιση πορισμάτων»: Σε ομαδοσυνεργασία οι μαθητές/μαθήτριες επεξεργάζονται κείμενα (γνωματεύσεις – δελτία τύπου) από την ιστοσελίδα του Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, και καταγράφουν επιγραμματικά τις βασικές αρχές της Εκκλησίας της Ελλάδος πάνω σε θέματα Γενετικής και Βιοηθικής.
Αναπλαισιώνοντας:
Ηθικός προβληματισμός για εφαρμογές γενετικής στον άνθρωπο, τα φυτά ή τα ζώα.
- «Επ’ αυτού θα είχα να πω… με Σκέψου, Συζήτησε ανά 2 και ανά 4, Μοιράσου (TPSS)»: Διαβάζεται ένα κείμενο (π.χ. Σαντέλ, 2011) ή σενάριο (επιλεγμένο από την ειδησεογραφία ή κατασκευασμένο από τον/την εκπαιδευτικό) με θέμα τις εφαρμογές Γενετικής στον άνθρωπο, τα φυτά ή τα ζώα. Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να τοποθετηθούν με επιχειρήματα.
- Εναλλακτικά:
«Κύκλος της συνείδησης»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε δύο ομάδες και μελετούν κείμενα οργανισμών όπως Greenpeace και European Food Information Council σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. Στη συνέχεια εκφράζουν ηθικούς προβληματισμούς με την τεχνική του κύκλου της συνείδησης.
Αξιολογώντας:
Κριτική τοποθέτηση πάνω σε ηθικά διλήμματα Γενετικής.
- «Ερωτήσεις προς ειδικούς»: Πραγματοποιείται παιδαγωγική επίσκεψη, ή επικοινωνία μέσω skype, ή καλείται στην τάξη ειδικός επιστήμονας ή θεολόγος σχετικός με τα ηθικά διλήμματα Γενετικής. Ακολουθεί αξιολόγηση των απαντήσεων με καθοδηγούμενο διάλογο.
- Εναλλακτικά: «Θετικό-αρνητικό»: Διαβάζονται σύντομες φράσεις που συνδέουν τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής με τα ανθρώπινα δικαιώματα (π.χ. «Η δημιουργία εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή», «Τα μεταλλαγμένα προϊόντα υπερασπίζονται το δικαίωμα στη ζωή των υποσιτισμένων ανθρώπων», «Η έρευνα σε έμβρυα in vitro παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου», «Κανένα νεογέννητο παιδί δεν θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο πριν περάσει από ορισμένα τεστ για τα γενετικά του χαρίσματα… Αν αποτύχει σ΄ αυτά τα τεστ, χάνει το δικαίωμα στη ζωή. (Francis Crick, Νόμπελ ιατρικής για DNA)» κ.ά.). Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να πάρουν θέση και να αιτιολογήσουν την στάση τους σε κάθε ερώτημα χωριστά.
«Η δημιουργία εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή»
«Τα μεταλλαγμένα προϊόντα υπερασπίζονται το δικαίωμα στη ζωή των υποσιτισμένων ανθρώπων»
«Η έρευνα σε έμβρυα in vitro παραβιάζει την ελευθερία του ανθρώπου»
«Κανένα νεογέννητο παιδί δεν θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο πριν περάσει από ορισμένα τεστ για τα γενετικά του χαρίσματα… Αν αποτύχει σ΄ αυτά τα τεστ, χάνει το δικαίωμα στη ζωή. (Francis Crick, Νόμπελ ιατρικής για DNA)»
Στον θετικό τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη θεολογία -όχι μόνο η ελληνική αλλά και η ετερόδοξη- αντιμετωπίζει τη θεωρία της εξέλιξης, αναφέρεται ο Μάριος Μπέγζος, Προκοσμήτωρ Θεολογικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην ομιλία του «Η αποδοχή της Θεωρίας της Εξέλιξης από την σύγχρονη ελληνική θεολογία« που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Επιστήμη και θρησκεία: μια περίπλοκη σχέση», στις Τρίτη 24 Ιανουαρίου 2017 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Αμφιθέατρο Λ. Ζέρβας).
Επιλέγεται η διερευνητική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Παρουσιάζοντας:
Οι έννοιες της απιστίας και της δυσπιστίας. Η αθεΐα ως κοσμοθεωρία και ως στάση ζωής.
- «Θετικό- αρνητικό». Δίνονται στους μαθητές/στις μαθήτριες φράσεις όπως: «Πιστεύω ό,τι βλέπω και ό,τι δεν βλέπω δεν το πιστεύω». «Με τόσο κακό στον κόσμο, δεν υπάρχει Θεός». «Η έννοια του Θεού με εμποδίζει να ζήσω τη ζωή μου». «Η θρησκεία είναι ετεροκαθορισμός». «Ο Θεός έχει πεθάνει». Οι μαθητές/μαθήτριες εκφράζονται θετικά ή αρνητικά και αιτιολογούν την απάντησή τους.
- Εναλλακτικά:
«Συλλογικός ρόλος» και «χάρτης εννοιών». Οι μαθητές/μαθήτριες στον ρόλο ανθρώπου ο οποίος δεν πιστεύει. Γράφουν χαρτάκια που ξεκινούν με τη φράση: «Δεν πιστεύω στον Θεό επειδή…». Ταξινομούμε ειδολογικά τις απαντήσεις και προσπαθούμε να αποτυπώσουμε ποικίλα είδη και κίνητρα αθεΐας.
Ορισμός της αθεΐας
Αθεΐα είναι η άρνηση της ύπαρξης θεών ή Θεού. Αθεϊστής λέγεται ο δεχόμενος αυτήν την άποψη και αθεϊσμός ονομάζεται η φιλοσοφική, θεωρητική θεμελίωση της αθεΐας. Άλλοτε είναι φανερή και άλλοτε συγκαλυμμένη. Άλλες φορές είναι επιθετική εναντίον της θρησκείας και ιδιαίτερα του Χριστιανισμού και άλλες φορές ενεργεί συγκαλυμμένα. Υπάρχουν διάφορες αποχρώσεις αθεΐας, όλες όμως συναντώνται στο κοινό σημείο της άρνησης του Θεού. Μπορούμε να επισημάνουμε και τις βαθμίδες της αθεΐας. Οι σπουδαιότερες είναι: ο δισταγμός αποδοχής θεοδίδακτων αρχών και αληθειών η αμφιβολία για την ύπαρξη μεταφυσικού κόσμου. ο αγνωστικισμός, που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για την ύπαρξη υπεραισθητού κόσμου και επομένως είναι αδύνατη η γνώση του. Άλλες μορφές του σύγχρονου αθεϊσμού είναι ο μηδενισμός, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, ο υπαρξιακός αθεϊσμός, ο νιτσεϊσμός, ο ορθολογικός θετικισμός κ.ά.
(Σχολικό βιβλίο Β΄ Λυκείου.)
Εφαρμόζοντας:
Συμπεριφορές και στάσεις ζωής που προσδιορίζονται από την επιλογή της αθεΐας.
«Σκέψου, Γράψε, Συζήτησε, Μοιράσου (TWΡS)» και «Τοποθέτηση απέναντι στο κείμενο». Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν αποσπάσματα από τα ακόλουθα κείμενα: 1) Το ποίημα «Οι απόντες» του Γ. Θέμελη (1961), 2) «Κατακτητές» του Φρ. Νίτσε (1969), 3) Συνέντευξη του Ρ. Ντόκινς (Βημαgazino - 2007), 4) «Αδελφοί Καραμαζόφ» του Φ. Ντοστογιέφκυ (1990). Στη συνέχεια, εκφράζουν γνώμες και τοποθετούνται (Τι μου αρέσει; Τι με ενοχλεί; Ποια πρόταση με αγγίζει; Ποια μου προκαλεί αντίδραση;).
- Εναλλακτικά:
«Επ’ αυτού θα είχα να πω»: Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν αποσπάσματα από έργα του Ντοστογιέφσκυ (πχ. τον διάλογο Αλιόσα και Ιβάν Καραμάζοφ στο ομώνυμο έργο, από τον «Ηλίθιο», κ.ά) και επισημαίνουν στοιχεία της σκέψης του συγγραφέα για το ζήτημα της αθεΐας. Μπορεί να ακολουθήσει δραματοποίηση σε ζευγάρια.
O Στήβεν Χώκινγκ (αγγλ. Stephen Hawking, γενν. στις 8 Ιανουαρίου 1942) είναι Βρετανός θεωρητικός φυσικός, κοσμολόγος, συγγραφέας και Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Θεωρητικής Κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Μεταξύ των σημαντικών επιστημονικών εργασιών του ήταν μια συνεργασία με τον Ρότζερ Πένροουζ επάνω σε θεωρήματα βαρυτικής μοναδικότητας στα πλαίσια της γενικής σχετικότητας και η θεωρητική πρόβλεψη ότι οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν ακτινοβολία, που συχνά καλείται ακτινοβολία Χώκινγκ. O Χώκινγκ ήταν ο πρώτος που εξέθεσε μια κοσμολογία που εξηγήθηκε από μια ένωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας και της κβαντικής μηχανικής. Είναι φανατικός υποστηρικτής της ερμηνείας πολλών κόσμων της κβαντικής μηχανικής.
Είναι επίτιμος συνεργάτης της Βασιλικής Εταιρείας των Τεχνών, ισόβιο μέλος στην Επισκοπική Ακαδημία Επιστημών, και αποδέκτης του Προεδρικού Μεταλλίου της Ελευθερίας, το υψηλότερο πολιτικό βραβείο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Χώκινγκ ήταν Καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ μεταξύ 1979 και 2009.
Ο Χώκινγκ έχει συντάξει εργασίες εκλαϊκευμένης επιστήμης, στις οποίες συζητά τις θεωρίες και την κοσμολογία του γενικά. Το A Brief History of Time έμεινε στη λίστα με τα best-seller της Βρετανικής Sunday Times για 237 εβδομάδες σπάζοντας ρεκόρ.
Ο Χώκινγκ πάσχει από τη νόσο του κινητικού νευρώνα (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση), κατάσταση που έχει εξελιχθεί κατά τη διάρκεια των ετών. Είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου παράλυτος και επικοινωνεί μέσω συσκευής παραγωγής ομιλίας. Παντρεύτηκε δύο φορές και έχει τρία παιδιά.
Το 2014 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Το χρονικό της ζωής μου.
Διερευνώντας:
Θέσεις της αθεΐας στις διάφορες μορφές της.
- «Η τροχιά της μάθησης - Στρογγυλή τράπεζα»: Εξετάζονται δειγματικά παραθέματα με αθεϊστικές θέσεις και προβληματισμούς (Φώυερμπαχ, 1811, Μάρξ, 2004). Διερευνώνται προσεγγίσεις της πρακτικής και της θεωρητικής αθεΐας. Τα συμπεράσματα της επεξεργασίας συζητούνται σε «στρογγυλή τράπεζα».
- Εναλλακτικά:
«Ανάλυση Διαστάσεων»: Οι μαθητές/μαθήτριες συμπληρώνουν πίνακα με τις διαστάσεις του θέματος και με τη βοήθεια σύντομων αποσπασμάτων από κείμενα ή μέσω καθοδηγούμενης ιστοεξερεύνησης. Η κατάταξη σε κατηγορίες και μορφές προσδιορίζεται από τους ίδιους/τις ίδιες (π.χ. επιστημονική αθεΐα, φιλοσοφική αθεΐα, μαχητική αθεΐα, προσχηματική αθεΐα κ.ά.).
Ludwig Andreas Feuerbach
Ό,τι δεν είναι ο άνθρωπος πραγματικά, αλλ’ επιθυμεί να είναι, αυτό το κάνει Θεό του ή αυτό είναι ο Θεός του. […] Διότι δεν δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο κατ’ εικόνα του, όπως λέγεται στη Βίβλο, αλλ’ ο άνθρωπος τον Θεό κατ’ εικόνα του[…]. Κάθε Θεός είναι ένα ον της φαντασίας, μια εικόνα και μάλιστα μια εικόνα του ανθρώπου, αλλά μια εικόνα την οποία ο άνθρωπος θέτει έξω από τον εαυτό του και την παρουσιάζει ως ένα ανεξάρτητο ον.
Feuerbach, L., Vorlesungen über das Wesen der Religion, Leipzig, 1851, σελ. 293.
Η απόλυτη ουσία, ο Θεός του ανθρώπου είναι η ίδια η δική του ουσία […]. Η συνείδηση του Θεού είναι η αυτοσυνείδηση του ανθρώπου, η γνώση του Θεού είναι η αυτογνωσία του ανθρώπου.
[…] Ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο Θεός (homo hominis Deus est) […]. Το μυστικό της Θεολογίας είναι η ανθρωπολογία […]. Ο άνθρωπος είναι το κέντρο της θρησκείας, ο άνθρωπος είναι
το τέλος της θρησκείας.
Feuerbach, L., Das Wesen des Christentums, Leipzig, 1841
Marx, Κ.
Ο Feuerbach ξεκινά από το δεδομένο της θρησκευτικής αλλοτρίωσης, του αναδιπλασιασμού του κόσμου σε έναν θρησκευτικό και έναν εγκόσμιο.
Marx, Κ., Θέσεις για τον Φόυερμπαχ, Μτφρ. Γ. Μπλάνας, Ερατώ, Αθήνα, 2004, σελ. 63.
«...η κριτική της θρησκείας είναι η προϋπόθεση για κάθε κριτική... Ο άνθρωπος που δεν θα έχει βρει στη φαντασμαγορική πραγματικότητα του ουρανού, όπου αναζητούσε έναν υπεράνθρωπο, παρά την αντανάκλαση του εαυτού του, δεν θα είναι πια διατεθειμένος να βρίσκει απλώς την ομοίωσή του, τον μη-άνθρωπο, εκεί όπου αναζητά, και υποχρεωτικά πρέπει να αναζητά, την αυθεντική του πραγματικότητα. Η βάση της αντιθρησκευτικής κριτικής είναι: ο άνθρωπος κάνει τη θρησκεία, όχι η θρησκεία τον άνθρωπο [...] «Η θρησκευτική αθλιότητα από τη μια μεριά είναι η έκφραση της πραγματικής αθλιότητας κι από την άλλη είναι διαμαρτυρία εναντίον της πραγματικής αθλιότητας. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός της καταπιεσμένης πλάσης, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, καθώς και το πνεύμα α-πνευματικών συνθηκών… Είναι το όπιο του λαού»
(Καρλ Μαρξ, Από την κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του Δικαίου, 1844).
Friedrich Wilhelm Nietzsche
«Ο Θεός είναι νεκρός. Εμείς οι χριστιανοί τον σκοτώσαμε... Τι είναι αγαθό; Αυτό που ανυψώνει στον άνθρωπο τη δίψα της δύναμης και τον κάνει ισχυρό στη θέληση για να αποκτήσει δική του δύναμη. Τι είναι κακό; Αυτό που προέρχεται από την αδυναμία. Γι' αυτό οι αδύνατοι και οι δυστυχισμένοι πρέπει να εξαφανίζονται. Αυτό πρέπει να είναι το πρώτο αξίωμα για την αγάπη του ανθρώπου προς τους ομοίους τον. Μονάχα έτσι ανυψώνεται ο άνθρωπος σε υπεράνθρωπο, που έχει προορισμό να εξαφανίσει όλους τους αδύνατους και μάλιστα χωρίς οίκτο και έλεος» .
Διάλογοι μεταξύ εκπροσώπων της θρησκείας και αθεϊστικών τάσεων και τα επιχειρήματά τους εκατέρωθεν.
- «Ομαδοσυνεργασία - Σύγκριση κειμένων – Συζήτηση στρογγυλής τράπεζας». Οι μαθητές/μαθήτριες ερευνούν χωρία και κείμενα στα οποία αναφέρονται θέσεις εκπροσώπων της θρησκείας καθώς και αθεϊστικές τάσεις (απόσπασμα κειμένου του Σχολικού Βιβλίου Β΄ Λυκείου, ΔΕ 23, Μπερντάγιεφ, 1967, Κρίστεβα, 2010, Μ. Μπρεχτ, Σταμούλης, 2016, Α΄ Ιω. 4, 20) και καταγράφουν ομοιότητες και διάφορες. Στη συνέχεια ακολουθεί συζήτηση στην ολομέλεια με θέμα: «Σημεία διαλόγου μεταξύ χριστιανών και άθεων».
Το δεύτερο ήμισυ του ΙΘ΄ αι. πολλά μέλη της ευρωπαϊκής διανόησης πείστηκαν με υποτιθέμενα επιστημονικά επιχειρήματα πως δεν υπάρχει Θεός και πως η πίστη στον Θεό ήταν ασυμβίβαστη με την ύπαρξη της επιστήμης. Οφείλει κανείς να ομολογήσει πως αυτό το επιχείρημα υπέρ του αθεϊσμού είναι το πιο αφελές και το πιο ισχνό. Βασίστηκε στην πίστη πως της επιστήμης της αξίζει απόλυτη υπεροχή, όχι μόνο υπεροχή πάνω από το σύνολο της γνώσης, αλλά και πάνω από το σύνολο της ανθρώπινης ζωής· πως η επιστήμη είναι ικανή να λύσει όλα τα προβλήματα… Η υπόθεση πως η επιστήμη απέδειξε πως ο Θεός δεν υπάρχει, δεν έγινε από την ίδια την επιστήμη, αλλά από μια φιλοσοφική θεωρία, με την οποία σχετίστηκε. Ο επιστημονισμός δεν είναι επιστήμη, παρά μια φιλοσοφία, η οποία προϋποθέτει μια πίστη».
Μπερντιάεφ, Ν., Αλήθεια και Αποκάλυψη. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Χ. Μαλεβίτσης, Δωδώνη, Αθήνα, 1967, σελ. 153 και 154.
Ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1874 στο Κίεβο από παλιά οικογένεια αριστοκρατών. Η παιδεία που έλαβε ήταν αρκετά επιμελής, ενώ το οικογενειακό περιβάλλον του ήταν πλούσιο σε πνευματικά ερεθίσματα. Νωρίς από τα φοιτητικά του χρόνια προσελκύεται από τον μαρξισμό αποστασιοποιούμενος όμως από τον αθεϊσμό και τον υλισμό του. Η ενεργής πολιτική του δράση είχε ως συνέπεια την σύλληψή του το 1898 και την τριετή εξορία του στη βόρρεια Ρωσία μεταξύ 1900 και 1903. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του γράφει τα πρώτα του έργα. Με τη λήξη της εξορίας του πραγματοποιεί ολιγόμηνο ταξίδι στην Χαϊδελβέργη όπου παρακολουθεί τις παραδόσεις του Βίλχελμ Βίντελμπαντ. Σημαντική γνωριμία για την πνευματική του πορεία υπήρξε ο Σέργιος Μπουλγκάκοφ. Ο Μπουλγκάκοφ θα του γνωρίσει «την ασκητική και μυστική παράδοση» της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ανάμεσα στα 1908 και 1911 ταξίδεψε στην Ευρώπη για να μελετήσει τη φιλοσοφία και να έλθει σε επαφή με φιλελεύθερους πολιτικούς εξόριστους της πατρίδας του. Το 1919 συστήνει στη Μόσχα την Ελεύθερη Ακαδημία για την πνευματική καλλιέργεια και το 1920 αρχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας φιλοσοφία. Το περιεχόμενο της δράσης του αυτής και ειδικότερα η από μέρους του κριτική του υλισμού και του αθεϊσμου, είχε ως αποτέλεσμα να συλληφθεί από την αστυνομία και να του επιβληθεί ισόβια εξορία. Έτσι μαζί με άλλους διαφωνούντες προς το κομμουνιστικό καθεστώς διανοούμενους απελάθηκε το 1922. Το Βερολίνο θα είναι ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, και θα παραμείνει από το 1922 μέχρι το 1924. Εκεί θα ιδρύσει τη Θρησκειοφιλοσοφική Ακαδημία την οποία θα μεταφέρει στο Παρίσι «κέντρο των Ρώσσων εμιγκρέδων». θα εγκατασταθεί στο Κλαμάρ. Εκδίδει παράλληλα το περιοδικό Η οδός. Η παρισινή περίοδός του θα είναι η πιο γόνιμη μια και θα γράψει τα πιο πολλά βιβλία του τα οποία θα μεταφραστούν στα γαλλικά και άλλες γλώσσες. Ο Μπερντιάεφ πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1948.
Αξιολογώντας:
Η αμφιβολία ως στοιχείο της πίστης.
- «Ανακριτική καρέκλα»: Οι μαθητές/μαθήτριες «ανακρίνουν/ερωτούν» βιβλικό πρόσωπο, με βάση γνωστό περιστατικό αμφιβολίας ή δυσπιστίας (π.χ. κλήση μαθητών, διάλογος μαθητών πριν την ανάσταση του Λαζάρου, απόστολος Θωμάς, απόστολος Πέτρος κ.ά.).
- Εναλλακτικά:
«Γραφή σεναρίου» με βάση την τεχνική «αρχή, μέση ή τέλος»: Η κάθε ομάδα επιλέγει να γράψει την αρχή ή τη μέση ή το τέλος του σεναρίου με τις φράσεις «πιστεύω, Κύριε, βοήθει μου τη απιστία» (Μκ 9, 24) ή «Σας βεβαιώνω πως, αν έχετε πίστη έστω και σαν κόκκο σιναπιού, θα λέτε σ’ αυτό το βουνό “πήγαινε από ’δω εκεί”, και θα πηγαίνει· και τίποτα δε θα είναι αδύνατο για σας» (Μτ 17, 20).
Ψηλάφηση του Θωμά. Ψηφιδωτό από μονή Δαφνίου 11ου αι.
Επιλέγεται η βιωματική μέθοδος, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ΠΣ.
Βιώνοντας:
Εμπειρίες σχετικές με την εμπιστοσύνη σε πρόσωπα ή θεσμούς. Η πίστη ως κοινωνικό γεγονός.
- «Παιχνίδι ρόλων: Οδήγησε τον τυφλό»: Οι μαθητές/μαθήτριες χωρίζονται σε ζεύγη. Ο/Η Α οδηγεί τον/την Β που έχει κλειστά τα μάτια, και τον/την μετακινεί σιγά σιγά στην αίθουσα. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την εμπιστοσύνη στις καθημερινές μας σχέσεις με βάση την ερώτηση: Ποιον πιστεύουν, γιατί και με ποιες προϋποθέσεις; (τον έμπιστο φίλο, τους γονείς ή δασκάλους, τα δελτία ειδήσεων, τον πολιτικό κ.ο.κ.). Συνοψίζουν τα συμπεράσματα σε σύντομη λίστα.
- Εναλλακτικά:
Ομαδοσυνεργασία – «Σύνδεση λέξεων»: Δίνονται καρτέλες με λέξεις που συνδέονται με την πίστη (ή γράφονται στον πίνακα), π.χ. εμπιστοσύνη, απιστία, ευπιστία, δυσπιστία, κακοπιστία, ολιγοπιστία, πιστωτικό γεγονός, πιστωτικό σύστημα, εμπιστοσύνη αγορών, πείθω, πειστήριο, πίστωση, πεποίθηση, αυτοπεποίθηση κ.ά. (Επικουρικά, για κάποιες λέξεις δίνονται και οι σημασίες τους από λεξικό). Σε ένα φύλλο χαρτιού Α4 ή Α3, οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν στο κέντρο τη λ. πίστη με κεφαλαία, και γύρω της επιχειρούν να βάλουν τις υπόλοιπες λέξεις εξηγώντας τη σχέση τους με την πίστη. Ακολουθεί συζήτηση με ερωτήσεις (π.χ. Πώς η πίστη συγκροτεί την κοινωνικότητα, τη συνεργασία, την πρόοδο; Πώς συμβάλλει στην έρευνα και τη γνώση; Στην υγεία; Πώς ισορροπούν η πίστη και η κριτική σκέψη;).
Νοηματοδοτώντας:
Διάκριση των εννοιών της πίστης και της ιδεολογίας.
- «Σύγκριση κειμένων – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS)»: Μελέτη πηγών/παραθεμάτων/κειμένων που περιγράφουν το γεγονός της πίστης, την ποιότητα, το είδος, τη γέννηση, την αμφιβολία, την πίστη, τις δυνατότητες που γεννά η πίστη, την πίστη ως οικοδόμηση προσωπικής σχέσης, την πίστη ως εμπιστοσύνη (π.χ. Γεν 22, 1-3· 9-12, Ψαλμ 139, 1-5, 7-10· 23-24, Μτ 14, 28-33, Μκ 9, 23-24, A Κορ 13,2, Εβρ 11,1, Σχολικό Βιβλίο Θρησκευτικών Β΄ Λυκείου, ΔΕ 24, Γιανναράς, 1996, Ware, 1984). Σύγκριση με κείμενα που παρουσιάζουν την πίστη ως ιδεολογία (Γιανναράς, 2007, Μαντζαρίδης, 1990).
- Εναλλακτικά:
«Ρόλος στον τοίχο»: Γράφεται στον πίνακα η ερώτηση: Πίστη ή ιδεολογία; Στη συνέχεια, διαβάζεται στην ολομέλεια η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου (Λκ 18,9-14). (Επικουρικά μπορούν να δοθούν λίγες πληροφορίες για την ομάδα των Φαρισαίων, Σχολικό Βιβλίο Β΄ Γυμνασίου, σ. 16). Στερεώνεται στον τοίχο ένα μεγάλο χαρτί μέτρου με το περίγραμμα ενός ανθρώπου. Οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να γράψουν με χρωματιστούς μαρκαδόρους: α) μέσα στο περίγραμμα τις σκέψεις και βεβαιότητες του Φαρισαίου, και β) έξω από το περίγραμμα τις σκέψεις του κοινωνικού περίγυρου του Φαρισαίου ή τις δικές τους σκέψεις και συναισθήματα. Την ώρα που γράφουν, διαβάζουν φωναχτά τι γράφουν και το δικαιολογούν, χωρίς την παρέμβαση του/της εκπαιδευτικού. Στο τέλος, προσπαθούν να απαντήσουν (προφορικά ή γραπτά) στο αρχικό ερώτημα που τέθηκε στον πίνακα (Πίστη ή ιδεολογία;).
1. Αγιογραφικά χωρία:
Γεν 22,1-3· 9-12: Η θυσία του Ισαάκ
…ο Θεός δοκίμασε τον Αβραάμ και του είπε: «Αβραάμ!» Εκείνος απάντησε: «Ορίστε». «Πάρε το γιο σου», του λέει ο Θεός, «το μονογενή, που τον αγαπάς, τον Ισαάκ, και πήγαινε να τον θυσιάσεις…».
Ο Αβραάμ σηκώθηκε νωρίς το πρωί, σαμάρωσε το γαϊδουράκι του και πήρε μαζί του δύο από τους δούλους του και το γιο του τον Ισαάκ. […]
Όταν έφτασαν στον τόπο που τους είχε πει ο Θεός, ο Αβραάμ έχτισε εκεί το θυσιαστήριο, ετοίμασε τα ξύλα, έδεσε το γιο του τον Ισαάκ και τον έβαλε στο θυσιαστήριο πάνω από τα ξύλα. Ύστερα άπλωσε το χέρι του και πήρε το μαχαίρι για να σφάξει το παιδί του. Αλλά ο άγγελος του Κυρίου τού φώναξε από τον ουρανό και του είπε: «Αβραάμ, Αβραάμ!» Κι εκείνος απάντησε: «Ορίστε». Και του είπε: «Μην απλώσεις χέρι στο παιδί και μην του κάνεις τίποτε, γιατί τώρα ξέρω ότι φοβάσαι το Θεό και δε μου αρνήθηκες το μοναχογιό σου».
Μτ 14, 28-33: Ο Ιησούς περπατάει πάνω στα νερά της λίμνης
[…] Ο Πέτρος του αποκρίθηκε: «Κύριε, αν είσαι εσύ, δώσε μου εντολή να έρθω κοντά σου περπατώντας στα νερά». Κι εκείνος του είπε: «Έλα». Κατέβηκε τότε από το πλοίο ο Πέτρος κι άρχισε να περπατάει πάνω στα νερά για να πάει στον Ιησού. Βλέποντας όμως τον ισχυρό άνεμο φοβήθηκε, κι άρχισε να καταποντίζεται· έβαλε τότε τις φωνές: «Κύριε, σώσε με!» Αμέσως ο Ιησούς άπλωσε το χέρι, τον έπιασε και του λέει: «Ολιγόπιστε, γιατί σε κυρίεψε η αμφιβολία;» Και μόλις ανέβηκαν στο καΐκι κόπασε ο άνεμος. Τότε όσοι ήταν στο καΐκι ήρθαν και τον προσκύνησαν λέγοντας: «Αληθινά, είσαι ο Υιός του Θεού!».
Αναλύοντας:
Η πίστη στον Τριαδικό Θεό ως προσωπική σχέση εμπιστοσύνης
- «Σήμανση και υπογράμμιση κειμένου»: Οι μαθητές/μαθήτριες διαβάζουν θεολογικό κείμενο (π.χ. Σχολικό Βιβλίο Θρησκευτικών Β΄ Λυκείου ΔΕ 24, Ware, 1984) και υπογραμμίζουν τα σημεία όπου η σχέση με τον Θεό παρουσιάζεται ως σχέση εμπιστοσύνης.
- Εναλλακτικά:
«Συντάσσουν σειρά θέσεων»: Περνώντας από το «πιστεύω ότι ο Θεός είναι Τριαδικός» στο «πιστεύω στον Τριαδικό Θεό». Οι μαθητές/μαθήτριες κατασκευάζουν δύο πίνακες με τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών τρόπων κατανόησης της πίστης και τις προεκτάσεις τους στις κοινωνικές μας σχέσεις. Κριτικός αναστοχασμός.
Εφαρμόζοντας:
Σύζευξη πίστης και αγάπης στον χώρο της κοινωνίας.
- «Επ’ αυτού θα είχα να πω»: Οι μαθητές/μαθήτριες εκφράζουν γνώμες και τοποθετήσεις πάνω σε ρήσεις πνευματικών ανθρώπων ή αγίων (π.χ. άγιος Παΐσιος, γερόντισσα Γαβριηλία, άγιος Πορφύριος) για τη σύζευξη πίστης και αγάπης στον χώρο της κοινωνίας.
- Εναλλακτικά:
«Μελέτη περίπτωσης» – Σκέψου, Συζήτησε, Μοιράσου (TPS): Με βάση τους λόγους και το παράδειγμα ζωής του αγίου Πορφυρίου, οι μαθητές/μαθήτριες μελετούν πώς η πίστη συνδέεται με την αγάπη.
1. Πίστη και αγάπη
- Γέροντα, τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στην πίστη και την αγάπη;
- Πρώτα είναι η πίστη και μετά έρχεται η αγάπη. Πρέπει να πιστεύει κανείς, για να αγαπάει. Δεν μπορεί να αγαπήσει κάτι που δεν το πιστεύει. Γι’ αυτό, για να αγαπήσουμε τον Θεό, πρέπει να πιστέψουμε στον Θεό. Ανάλογη με την πίστη που έχει κανείς είναι και η ελπίδα και η αγάπη και η θυσία για τον Θεό και τον πλησίον. Η θερμή πίστη στον Θεό γεννάει την θερμή αγάπη προς τον Θεό και προς την εικόνα του Θεού, τον συνάνθρωπό μας. Και από την υπερχείλιση της αγάπης μας – που δεν χωράει στην καρδιά και χύνεται έξω – ποτίζονται και τα καημένα τα ζώα. Πιστεύουμε πολύ, αγαπάμε πολύ.
Βαθιά στις σκοτεινές κοιλάδες πεθαίνουνε οι πεινασμένοι. Αλλά εσύ τους δείχνεις το ψωμί, και τους αφήνεις να πεθαίνουν. Εσύ έχεις θρονιαστεί αιώνιος κι αόρατος κι αστράφτεις ανελέητος πάνω απ’ το αιώνιο Σχέδιό σου. Άφησες να πεθάνουνε οι νέοι κι οι χαροκόποι μα αυτούς που θέλαν να πεθάνουν, δεν τους άφησες… Πολλοί από κείνους που τώρα έχουν σαπίσει πιστεύανε σε σένα, και πεθάναν γεμάτοι εμπιστοσύνη. Άφησες τους φτωχούς φτωχοί να μείνουνε χρόνια και χρόνια γιατί ήτανε οι πόθοι τους πιο όμορφοι απ’ τον Παράδεισό σου. Πεθάνανε, αλίμονο, πριν δουν το φως σου πεθάνανε μακάριοι, όμως – και σαπίσαν παρευθύς. Λένε πολλοί πως δεν υπάρχεις και τόσο το καλύτερο. Μα πώς μπορεί να μην υπάρχει αυτό που μπορεί έτσι να ξεγελά; Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν χωρίς εσένα να πεθάνουν – πες μου, τι σημασία έχει – τ’ ότι δεν υπάρχεις;
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ύμνος στο Θεό. Μελοποίηση: Ζωή Τάχα.