Κόρδοβα - Η Μεθκίτα

Η Μεθκίτα

Η Μεθκίτα (ισπανικά: Mezquita–catedral de Córdoba), γνωστή και ως τέμενος της Κόρδοβα (ισπανικά: Mezquita de Córdoba) και εκκλησιαστικά ως Καθεδρικός ναός της Παναγίας της Ανάληψης (ισπανικά: Catedral de Nuestra Señora de la Asunción) είναι καθολικός χριστιανικός ναός της αρχιεπισκοπής της Κόρδοβα αφιερωμένος στην Ανάληψη της Θεοτόκου. Παλαιότερα ήταν ένα σημαντικό Τζαμί κατά την περίοδο που στην περιοχή κυριαρχούσε το Ισλάμ.

Η κατασκευή της Μεθκίτα (κανονικά ονομαζόταν το Τζαμί Aljama) διήρκεσε πάνω από δύο αιώνες. Ξεκίνησε το 784 μ.Χ. υπό την εποπτεία του πρώτου μουσουλμάνου Εμίρη της περιοχής του Abd ar-Rahman  του Α΄, ο οποίος αρχικά έκανε το τζαμί σαν μια πρόσθετη κατασκευή στο παλάτι του και του έδωσε το όνομα της συζύγου του.

Η Αυλή των Πορτοκαλιών στο εσωτερικό του κτηρίου

Το τζαμί κτίστηκε αρχικά πάνω στα ερείπια του καθεδρικού ναού του Αγίου Βικεντίου που είχαν χτίσει παλαιότερα η Βησιγότθοι.

Σύμφωνα με τον ιστορικό συγγραφέα ar-Râzî, ο οποίος έγραψε πρώτος την ιστορία του τζαμιού, όταν οι δυνάμεις του   Tariq ibn-Ziyad κατέλαβαν την Κόρδοβα το 711 μ.Χ. αποφάσισαν πως θα ήταν δίκαιο αυτοί και οι Χριστιανοί της πόλης να μοιράζονται τον χώρο του ναού. Ωστόσο όταν ο εξόριστος Ομεϋάδης πρίγκιπας Αμπ αλ-Ραχμάν Α΄ διέφυγε στην Ιβηρική και νίκησε τον κυβερνήτη των Αλ-Ανταλούς Γιουσούφ αλ-Φίχρ και εγκαταστάθηκε στην Κόρδοβα, ο χώρος που είχε συμφωνηθεί δεν αρκούσε πλέον για το μουσουλμανικό πληθυσμό. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Εμίρη και του επισκόπου της Κόρδοβα έκλεισαν με την υπόσχεση από πλευράς των μουσουλμάνων καταβολής ενός μεγάλου χρηματικού ποσού σαν αποζημίωση των Χριστιανών καθώς και με την αδειοδότηση για ανοικοδόμηση μιας εκκλησίας που είχε κατεδαφιστεί τελείως κατά την κατάληψη της πόλης και η οποία προηγουμένως ήταν αφιερωμένη στους Αγίους Φαούστο, Ιανουάριο και Μαρσέλλο, τρεις Χριστιανούς μάρτυρες τους οποίους τιμούσαν με ευλάβεια. Η συμφωνία έκλεισε και οι Χριστιανοί εγκατέλειψαν την μισή εκκλησία του Αγίου Βικεντίου, η οποία ισοπεδώθηκε για να χτιστεί το νέο τζαμί στα θεμέλιά του.

Η νότια πρόσοψη

Η Κατασκευή

Ο πρώτος αρχιτέκτονας του τζαμιού Sidi ben Ayub είχε στη διάθεσή του κίονες από μάρμαρο, πορφυρίτη και ίασπη από τον παλαιό βησιγοτθικό ναό καθώς και από διάφορα ρωμαϊκά μνημεία καθώς κίονες μεταφέρθηκαν με πλοία από όλα τα σημεία της πρώην Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επίσης άλλοι στάλθηκαν από διάφορες περιοχές της Ιβηρικής χερσονήσου ως δώρα από τους κυβερνήτες των επαρχιών. Αυτό το έτοιμο οικοδομικό υλικό θα μπορούσε να είναι ένας σημαντικός παράγοντας διευκόλυνσης αλλά ωστόσο ο αρχιτέκτονας βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα σοβαρό πρόβλημα: τη μεγάλη ποικιλία των κολονών ως προς το μέγεθος. Πολλές κολόνες ήταν πάρα πολύ ψηλές, ωστόσο οι πλειοψηφία ήταν αρκετά κοντοί ώστε ακόμα και με τη χρήση αψίδας να μην μπορούν να αγγίξουν την οροφή. Η λύση που έδωσε ήταν για τους πολύ ψηλούς κίονες να τους βυθίσει στο πάτωμα ενώ για τους κοντούς κίονες (λύση που μάλλον εμπνεύστηκε από τα ρωμαϊκά υδραγωγεία) να προσθέσει μια δεύτερη σειρά από τετράγωνα πρόσθετα κομμάτια μάρμαρο στην κορυφή των κιόνων, που χρησίμευαν σαν βάσεις για τα τόξα που στήριζαν την οροφή. Προκειμένου να κάνει το κτίριο ακόμα πιο ανθεκτικό και σταθερό προσθέτει και δεύτερη πεταλόμορφη αψίδα πάνω από τους κοντότερους κίονες. Με τον τρόπο αυτό δίνει και το σχήμα της χουρμαδιάς, δέντρου που ήταν ιδιαίτερα σεβαστό στους πρώτους Άραβες της Ισπανίας.

Μια δεύτερη αισθητική καινοτομία στην κατασκευή ήταν η εναλλαγή τούβλου και πέτρας στις καμάρες, που δημιουργεί αυτό το ριγέ μοτίβο κόκκινου και λευκού και δίνει μια ενιαία και χαρακτηριστική μοναδικότητα στο μνημείο. Ελεφαντόδοντο, ίασπις, πορφύρα, χρυσός, άργυρος, χαλκός και ορείχαλκος χρησιμοποιήθηκαν επίσης στη διακόσμηση του τεμένους. Σχεδιάστηκαν εντυπωσιακά μωσαϊκά και πλακάκια. Πλάκες από αρωματικά ξύλα καρφωμένα με καρφιά από καθαρό χρυσάφι και οι κόκκινοι μαρμάρινοι κίονες που ειπώθηκε ότι ήταν έργο του Θεού.

Η κάτοψη του μνημείου

Το αρχιτεκτονικό αυτό συγκρότημα άσκησε μια έντονη επιρροή σε όλο τον Αραβικό κόσμο και έδωσε τον τόνο για κάθε μελλοντική επέκταση του κτιρίου, εκτός από τον  χριστιανικό που προστέθηκε στη συνέχεια.

Η κατασκευή ολοκληρώθηκε σε χρόνο ρεκόρ, ένα μόλις χρόνο από την έναρξη των εργασιών τον 785.

Μεταγενέστερες προσθήκες

Το τζαμί υπέστη πολλές μεταγενέστερες αλλαγές: Ο Abd ar-Rahman III παρήγγειλε το χτίσιμο ενός νέου μιναρέ,ενώ ο Al-Hakam II, στα 961 μ.Χ., διεύρυνε το σχέδιο του κτιρίου και εμπλούτισε το μιχράμπ. 

Το Μιχράμπ με τα εξαίσια ψηφιδωτά, έργο βυζαντινών τεχνιτών

Η συνολική ομοιομορφία του τζαμιού διασπάστηκε τον 10ο αιώνα στα χρόνια του al Hakam II, εποχή κατά την οποία το τέμενος γνώρισε την οριστική του επέκταση, με την προσθήκη ενός απέραντου θολωτού συμπλέγματος πυλώνων γύρω από μεγάλη στολίδι του τζαμιού, το ιερό Μιχράμπ. Ακόμη και σ' αυτήν την περίπτωση, αν και επιμήκυνε την αίθουσα προσευχής κατά το ένα τρίτο, φρόντισε να ευθυγραμμιστεί με προσοχή το νέο μιχράμπ στο τέλος του ίδιου κεντρικού κλίτους στο οποίο κατέληγαν και τα δύο προηγούμενα. Το μιχράμπ έχει δύο λειτουργίες στην ισλαμική λατρεία: πρώτον δείχνει την κατεύθυνση της Μέκκας (και ως εκ τούτου της προσευχής) και αυξάνει την ένταση της φωνής του ιμάμη, ή του ηγέτης της προσευχή. Στην Κόρδοβα  επίσης ξεχωρίζει για την απαράμιλλη ομορφιά του.

Ο θόλος με τα ψηφιδωτά στο εσωτερικό του Μιχράμπ

Τo ζεύγος πυλώνων που πλαισιώνουν το μιχράμπ και υποστηρίζουν την καμάρα του αφαιρέθηκαν από το προηγούμενο μιχράμπ του Abd ar-Rahman Ι, η διακεκριμένη θέση που κατέχουν αναμφίβολα αποτελεί ένδειξη σεβασμού του Αλ-Χακάμ προς τον σπουδαίο προκατόχου του. Το εσωτερικό της κόγχης είναι αρκετά απλό, σε σύγκριση με το ταβάνι σε σχήμα οστράκου, επενδυμένο από ενιαία πλάκα μαρμάρου. Οι θάλαμοι σε κάθε πλευρά, καθώς επίσης και ο θόλος πάνω από το μιχράμπ, είναι διακοσμημένα με θαυμάσια ψηφιδωτά σε χρυσό, σκούρο-κόκκινο, τιρκουάζ και πράσινο χρώμα. Είναι έργο βυζαντινών τεχνιτών τους οποίους έστειλε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νικηφόρος Β μετά από αίτημα του al-Hakam. Τα δωμάτια αυτά αποτελούν τη maksura, έναν ιδιαίτερο χώρο όπου ο Χαλίφης και η ακολουθία του προσεύχονταν, χώρος ανάλογος ενός φιλομαθή και ευαίσθητου κυβερνήτη. Ένα στοιχείο που κάνει το τζαμί αυτό μοναδικό σε σχέση με όλα τα άλλα τζαμιά, είναι πως το μιχράμπ δε έχει κατεύθυνση προς τη Μέκκα, επειδή τα θεμέλια του κτιρίου βρίσκονται πάνω σε παλαιότερες ρωμαϊκές και βησιγοτθικές κατασκευές.

Η τελευταία από τις ανακατασκευές έγινε από τον Al-Mansur Ibn Abi Aamir το 987. Αυτός ο βεζίρης, σφετεριστής του θρόνου και δεινός πολεμιστής, ολοκλήρωσε την επέκταση του κτηρίου με την προσθήκη εφτά σειρών κιόνων σε ολόκληρη την ανατολική πλευρά. Το εσωτερικό ήταν πλούσια διακοσμημένο και μάλιστα περιελάμβανε και τις  καμπάνες του καθεδρικού ναού του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα. Μετά την επιτυχημένη του εκστρατεία εναντίον αυτού του κέντρου για τους χριστιανούς προσκυνητές, ο Αλ-Μανσούρ υποχρέωσε τους Χριστιανούς αιχμάλωτούς του να τις μεταφέρουν στους ώμους τους από τη Γαλικία στην Κόρδοβα. Η αντίστροφη διαδικασία έλαβε χώρα μετά την κατάληψη της Κόρδοβα από τον Fernando el Σάντο στο 1236.

Ήταν το ωραιότερο από τα περισσότερα από χίλια τζαμιά που διέθετε η πόλη και για αρκετό διάστημα το δεύτερο μεγαλύτερο τζαμί σε όλο το Μουσουλμανικό κόσμο. Συνδέονταν με υπερυψωμένη δίοδο με τον παλάτι του Χαλίφη, επιτρέποντας έτσι στον κυβερνήτη της Κόρδοβα να επισκέπτεται το τζαμί χωρίς να διακινδυνεύει από απόπειρες δολοφονίας. Σήμερα το παλάτι του Επισκόπου βρίσκεται στην πλευρά του παλατιού του Χαλίφη.

Το Μεγάλο Τέμενος της Κόρδοβα είχε σημαντική θέση στην μουσουλμανική κοινότητα των Αλ-Ανταλούς για τρεις αιώνες. Στην Κόρδοβα, την πρωτεύουσα, το τέμενος ήταν η καρδιά και κύριο σημείο ενδιαφέροντος στην πόλη. Ο Μοχάμεντ Ικμπάλ περιέγραψε την αίθουσαν με τους κιόνες ως να έχει «αμέτρητους κιόνες όπως οι σειρές των φοινίκων στις οάσεις της Συρίας». Για τους ανθρώπους της Αλ-Ανταλούς «η ομορφιά του τεμένους ήταν τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορεί να περιγραφεί».

Η κύρια αίθουσα του τεμένους χρησιμοποιούνταν για μία ποικιλία δραστηριοτήτων. Χρησιμοποιήθηκε ως κύρια αίθουσα προσευχής της προσωπικής αφοσίωσης, τις πέντε καθημερινής μουσουλμανικές προσευχές και τις ειδικές προσευχές της Παρασκευής. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα διδασκαλίας του θρησκευτικού νόμου της Σαρία κατά τη διάρκεια της εξουσίας του Αμπντ αλ-Ραχμάν και των διαδόχων του.

Χριστιανική εκκλησία

Την ίδια χρονιά (1236) που η Κόρδοβα ανακτήθηκε από τους Μαυριτανούς, από το βασιλιά Φερδινάνδο ΙΙΙ της Καστίλης (Ελ Santo) και επανασυνδέθηκε στη χριστιανοσύνη, το τζαμί αφιερώθηκε και πάλι στη χριστιανική λατρεία. Ο Αλφόνσος ο 10ς επέβλεψε την κατασκευή του παρεκκλησίου της Villaviciosa καθώς και του Βασιλικού παρεκκλησίου μέσα στη δομή του τζαμιού, αν και αργότερα μετάνοιωσε γι' αυτές τις προσθήκες. Οι διάδοχοί του προχώρησαν σε επιπλέον προσθήκες χριστιανικών στοιχείων.

Ο εσωτερικός αναγεννησιακός ναός της Θεοτόκου

Η πιο σημαντική αλλαγή στη διάταξη του κτηρίου ήταν η κατασκευή ενός Αναγεννησιακού καθεδρικού ναού στο κέντρο του οικοδομήματος. Κατασκευάστηκε με την άδεια του Καρόλου του 5ου, βασιλιά της ενωμένης Ισπανίας, ο οποίος μόλις είδε τί είχε κατασκευαστεί, υποτίθεται ότι αναφώνησε, "δημιουργήσατε κάτι που τόσο εσείς όσο και οποιδήποτε άλλοι θα μπορούσαν να κατασκευάσουν οπουδήποτε, αλλά καταστρέψατε κάτι μοναδικό στον κόσμο." Ωστόσο, η προσθήκη του καθεδρικού ναού στο κέντρο του κτηρίου πιστεύεται ότι ενίσχυσε τη σταθερότητα του οικοδομήματος, καθώς και η μετατροπή του σε χριστιανικό ναό (επίσημα Καθεδρικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου), μπορεί να συνέβαλε στη διατήρηση του, ιδιαίτερα στα χρόνια που η ισπανική Ιερά Εξέταση ήταν πιο ενεργή. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι ντόπιοι, παλιοί Χριστιανοί και προσήλυτοι επίσης, με πάθος αγωνίστηκαν για την προστασία του μνημείου μετά την ανακατάκτηση της πόλης από τους Χριστιανούς βασιλείς.

Η είσοδος του εσωτερικού χριστιανικού ναού

Ο θόλος του ναού με έντονα αναγεννησιακό στιλ

Το κτίριο σήμερα, θεωρείται ως ένα από τα πιο ολοκληρωμένα μνημεία της μαυριτανικής αρχιτεκτονικής. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι Ισπανοί Μουσουλμάνοι πιέζουν της Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία να τους επιτρέψει να προσευχηθούν στο ναό. Αυτό το μουσουλμανικό αίτημα έχει απορριφθεί αρκετές φορές, τόσο από τις εκκλησιαστικές αρχές της Ισπανίας όσο και από το ίδιο το Βατικανό.

Η Μεθκίτα, ολόκληρη η κατασκευή, αεροφωτογραφία