Κομφούκιος (孔夫子) - Ο Σωκράτης της Άπω Ανατολής

 

Ο δάσκαλος είπε: 
"Μετέδωσα αυτό που διδάχτηκα δίχως 
να εφεύρω τίποτα δικό μου. 
Υπήρξα πιστός στους αρχαίους, 
του οποίους και αγάπησα".
Κομφούκιος

Μας είναι άγνωστο πότε έζησε ο Κομφούκιος σύμφωνα με κάποιες πηγές υπολογίζεται ότι έζησε μεταξύ του 551 και 479 π. Χ. Σύμφωνα με την κινεζική παράδοση υπήρξε φιλόσοφος, πολιτικός διανοητής, διδάσκαλος και ιδρυτής της Σχολής Ru. Η διδασκαλία του, που διασώζεται στα Ανάλεκτα, επιρρέασε καθοριστικά τις μεταγενέστερες απόψεις του κινεζικού πολιτισμού για την εκπαίδευση, τη συμπεριφορά του ιδανικού άνδρα, πώς ένας άνθρωπος θα πρέπει να ζεί τη κοινωνική του ζωή, καθώς και τις απόψεις για την πολιτική ζωή. Ο Fung Yu-lan, ένας από τους μεγάλυτερους διανοητές του 20ου αιώνα συγκρίνει τη συνεισφορά του Κομφούκιου στην Κίνα με αυτή του Σωκράτη στην Δύση.

Δεν έχουμε σαφή εικόνα για τη ζωή του Κομφούκιου καθώς πολλά ιστορικά στοιχεία καταγράφηκαν σε μεταγενέστερο χρόνο από αυτόν που έζησε, έτσι βρίσκουμε στις πηγές διαφορετικές έως και αντικρουόμενες πληροφορίες για τη ζωή του. Στη συνέχεια αναφέρουμε τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του παρεμβάλλοντας και κάποια από τα μυθικά στοιχεία που προστέθηκαν με τη πάροδο των αιώνων.
Σημαντική πηγή, αλλά όχι η μόνη αποτελούν τα Ανάλεκτα, έργο των μαθητών του αρχικά και στη συνέχεια οπαδών του, που σχηματοποιείται σε μια μεγάλη διάρκεια αιώνων.

Ο Κομφούκιος έζησε στον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ., σε μια εποχή πολιτικού και κοινωνικού χάους στην Κίνα. Καταγόταν από τη βασιλική οικογένεια των Song. Ο προπάππους του μετακόμισε λόγω των πολιτικών αναταραχών στην πόλη Lu κάπου κοντά στη σημερινή πόλη Qufu στη νοτιοανατολική Shandong , όπου η οικογένεια πτώχυνε . Ο πατέρας του Κομφούκιου κατά μια εκδοχή ήταν ο Shu He, στρατηγός που έδρασε με εξαιρετική ανδρεία και θάρρος στα πεδία των μαχών. Για τη μητέρα του τίποτε δεν μας είναι γνωστό.

Ο Κομφούκιος γεννήθηκε στην πόλη Zhou του κρατιδίου Lu το 552 ή το 551. Εκείνη την εποχή, η Κίνα ήταν χωρισμένη σε μικρά κρατίδια, υπολείμματα του ενιαίου βασιλείου Ζου, που κατέρρευσε μετά τις βαρβαρικές εισβολές το 771 π.Χ., τα οποία σπαράσσονταν από εμφύλιες διαμάχες. Έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια κάτω από συνθήκες εξαιρετικής φτώχειας κάτι που τον ανάγκασε να αναλάβει ταπεινωτικές εργασίες όπως το να φροντίζει ζώα ή να κάνει τον λογιστή. Σύμφωνα με άλλη πηγή (Sima Qian) η γέννηση του Κομφούκιου ήταν η απάντηση των Θεών στις προσευχές των γονέων του και επομένως η γέννησή του συνδέεται με θαυματουργικό γεγονός.

 

"Στα δεκαπέντε μου κυριεύτηκα από την επιθυμία να μελετήσω, στα τριάντα στάθηκα στα πόδια μου, στα σαράντα δεν είχα πια αμφιβολίες, στα πενήντα γνώριζα την Ουράνια εντολή, στα εξήντα το αυτί μου είχε ασκηθεί να την ακούει, στα εβδομήντα μπορούσα να ακολουθώ ό,τι επιθυμούσε η καρδιά μου χωρίς να παραβαίνω τους κανόνες." — Ανάλεκτα, 2.4

Στα δεκαεννέα του χρόνια ήταν ήδη παντρεμένος αποκτώντας από αυτό το γάμο ένα γιο και δύο κόρες. Αμέσως μετά το γάμο του εργάστηκε για την οικογένεια Κι, της οποίας η δικαιοδοσία περιλάμβανε την περιοχή Τσόου, πρώτα ως επιμελητής των αποθηκών, και έπειτα ως επιθεωρητής των κήπων και των βοσκών. Στα 22 του ξεκίνησε να διδάσκει παιδιά αριστοκρατικών οικογενειών ως οικοδιδάσκαλος.Ο Κομφούκιος φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος ιδιωτικός δάσκαλος στην Κίνα και ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη διδασκαλία ως όργανο μεταρρύθμισης. 

Ζώντας σε μια εποχή που ο κινεζικός λαός σπαράσσονταν από πολέμους μεταξύ των φεουδαρχών, στους οποίους η κεντρική εξουσία της δυναστείας των Τσε αδυνατούσε να επιβληθεί, ο Κομφούκιος αφιέρωσε τη ζωή του στη διαμόρφωση ηθικο-θρησκευτικού συστήματος, που θα επανέφερε την ειρήνη και τη τάξη. Η βάση αυτού του συστήματος είναι περισσότερο ηθική παρά θρησκευτική. Ο ίδιος ο Κομφούκιος, μολονότι εκτελούσε ευλαβικά τις θρησκευτικές του υποχρεώσεις προς τους κινεζικούς θεούς και τους προγόνους, τηρούσε αρνητική στάση απέναντι στο πλήθος τις δεισιδαιμονίες, με τις οποίες η λατρεία τους ήταν σύμφυτη. Πιστεύοντας ότι η κοσμική τάξη ταυτίζεται με την ηθική ανθρώπινη τάξη, δίδαξε την αρετή ως προϋπόθεση για τη συντήρηση της κοινωνίας.

Στο πολιτικό πεδίο, σκοπός του ήταν να απαλύνει τον πόνο των ανθρώπων. Πίστευε ότι η λύση πρέπει να είναι ριζική: μια αναμόρφωση της κυβέρνησης, που θα έθετε ως στόχο της όχι την απόλαυση των κυβερνητών αλλά την ευτυχία των υπηκόων τους. Για τον σκοπό αυτό, υποστήριξε μέτρα όπως τη μείωση της φορολογίας, το μετριασμό των αυστηρών ποινών, την αποφυγή άσκοπων πολέμων.

Σε όλη του τη ζωή στόχος ήταν να καταλάβει μια κυβερνητική θέση, από την οποία θα μπορούσε να εφαρμόσει τις ιδέες του. Δεν είναι εντυπωσιακό ότι δεν μπόρεσε να την αποκτήσει ποτέ. Από την πλευρά των κυβερνητών, οι ιδέες του πρέπει να θεωρούνταν επικίνδυνες.

Ενώ περίμενε την ευκαιρία, που ποτέ δεν ήλθε, μιλούσε στους νεώτερους για τις αρχές του. Βαθμιαία συγκεντρώθηκε γύρω του μια ομάδα μαθητές, που τον αναγνώριζαν ως το διδάσκαλο τους. Επειδή ο Κομφούκιος δεν μπορούσε να εφαρμόσει τις αρχές του, έδινε όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα στο να τις διδάξει στους νεώτερους, για τους οποίους αναζητούσε κυβερνητική θέση, όταν τους θεωρούσε ικανοποιητικά μορφωμένους. Είχε αξιοσημείωτη επιτυχία στην τοποθέτηση μαθητών του σε θέσεις πραγματικής εξουσίας, στις οποίες μερικοί από αυτούς αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ικανοί.

Στην ηλικία των πενήντα, όταν στο θρόνο βρισκόταν ο Ντινγκ της Λου, αναγνωρίστηκαν οι ικανότητες του και διορίστηκε Υπουργός δημόσιων έργων και ακόλουθα Υπουργός Δικαιοσύνης. Κατά τα φαινόμενα ο Κομφούκιος προσέβαλε κάποια μέλη της αριστοκρατίας της Λου και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη θέση του και να οδηγηθεί στην εξορία.

Χαρτονόμισμα της Κίνας με τη φιγούρα του Κομφούκιου

Τότε ξεκίνησε μια περίοδος ταξιδιών, που διήρκεσε δώδεκα περίπου χρόνια σε διάφορες πολιτείες, πολλές φορές κάτω από δύσκολες συνθήκες, αναζητώντας να βρει έναν κυβερνήτη που θα του εμπιστευόταν τη διοίκηση της πόλης του. Τελικά, στα 67 του, ο Κομφούκιος ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση κάποιων μαθητών του να επιστρέψει στη γενέθλια πόλη Λου. Εκεί συνέχισε τη διδασκαλία του για πέντε ακόμη χρόνια, μέχρι το θάνατό του.

Ο τάφος του Κομφούκιου

 Ο Κομφούκιος πέθανε στα 72 του χρόνια, αριθμός που έχει μαγική δύναμη.